lại cho mình. Mùa xuân tiếp theo mùa đông hết sức êm ả này sẽ thấy
nảy mầm những bất hạnh mà tôi còn phải thuật lại, và trong sự đan dệt
của những bất hạnh ấy ta không còn thấy khoảng thời gian xen kẽ
tương tự, ở đó tôi đã được thư thả lấy lại hơi.
Tuy nhiên dường như tôi nhớ lại rằng trong khoảng thời gian an
bình ấy và ở thẳm sâu nơi hẻo lánh, mình cũng không được hoàn toàn
yên ổn với phe nhóm Holbach. Diderot gây cho tôi vài phiền muộn, và
nếu tôi không lầm thì chính trong mùa đông này xuất hiện Đứa con
hoang, mà tôi sắp phải nói đến. Ngoài những lý do mà sau này mọi
người sẽ hiểu, tôi chỉ còn giữ được ít tư liệu chắc chắn của thời kỳ
này, ngay cả những tư liệu mà người ta để lại cho tôi cũng rất ít chính
xác về ngày tháng. Diderot viết thư không bao giờ đề ngày tháng. Bà
D’Épinay, bà D’Houdetot chỉ ghi thứ mấy trong tuần và Deleyre làm
như các bà thường xuyên nhất. Khi định sắp xếp các thư này theo thứ
tự, tôi đã phải bổ khuyết bằng cách dò dẫm những ngày tháng mơ hồ,
chẳng thể trông cậy được, cho nên, do không thể xác định chắc chắn
bước khởi đầu của những mối bất hòa, tôi muốn sau này thuật lại chỉ
trong một đề mục tất cả những gì mình có thể nhớ lại.
Mùa xuân trở về đã gia tăng sự cuồng nhiệt đa tình nơi tôi, và
trong những phấn khích yêu đương, tôi sáng tác cho các phần cuối của
Julie nhiều bức thư toát lên ý vị của trạng thái say sưa khi tôi viết
chúng. Tôi có thể kể ra trong số này những bức thư về Elysée và về
cuộc dạo chơi trên hồ, ở cuối phần bốn, nếu như tôi nhớ đúng. Người
nào đọc hai bức thư này mà không cảm thấy lòng mình mềm đi và tan
hòa trong niềm xúc động đã xui khiến tôi viết ra chúng, thì nên gập
sách lại: người ấy không hợp để xét đoán những điều thuộc tình cảm.
Đúng thời gian này, tôi được bà D’Houdetot đến thăm bất ngờ lần
thứ hai. Trong thời gian vắng chồng, là đại úy kỵ binh thị vệ, và vắng
người tình, cũng trong quân ngũ, bà đã đến Eaubonne, ở giữa thung
lũng Montmorency, tại đây bà đã thuê một ngôi nhà khá xinh đẹp. Từ
