chê trách là đã căn cứ một cách nhẹ tênh vào lời nói của tôi để mà hại
tôi. Mọi người vẫn luôn hỏi xem tôi đã mắc những sai trái riêng tư gì
với anh ta để tạo cớ cho một mối thù ghét dữ dội đến thế. Cuối cùng
người ta thấy rằng, giả sử tôi có những sai trái đến mức buộc anh ta
phải đoạn tuyệt, thì tình bạn, ngay cả khi đã lụi tắt, vẫn còn những
quyền mà lẽ ra anh ta phải tôn trọng. Nhưng rủi thay Paris lại phù
phiếm; những nhận xét nhất thời này bị lãng quên, người rủi ro vắng
mặt thì chểnh mảng việc mình, còn người đang thành đạt thì lừa phỉnh
mọi người bằng sự có mặt của y; sự vận động của mưu mô và ác độc
được duy trì, tái diễn, và chẳng bao lâu hiệu quả không ngừng tái sinh
của nó xóa mờ tất cả những gì từng có trước nó.
Như vậy đó, sau khi đã lừa tôi rất lâu, cuối cùng con người này
bỏ chiếc mặt nạ của hắn ra với tôi, tin chắc rằng hắn đã dẫn dắt sự việc
tới tình trạng mà hắn chẳng còn cần đến mặt nạ. Nhẹ lòng vì không sợ
mình bất công với gã khốn nạn ấy, tôi bỏ mặc hắn cho tấm lòng của
chính hắn, và thôi nghĩ đến hắn. Tám ngày sau khi nhận bức thư ấy,
tôi được thư của bà D’Épinay, đề nơi gửi tại Genève, trả lời thư trước
của tôi (Tập B, số 10). Qua giọng điệu bà dùng lần đầu tiên trong đời,
tôi hiểu rằng cả hai người, trông cậy ở thành công của các biện pháp
họ sử dụng, cùng nhau hành động, và coi tôi như một kẻ lâm nguy vô
kế khả thi, từ nay họ an toàn buông mình cho cái thú đè bẹp hẳn tôi.
Quả thực, tình trạng của tôi hết sức thảm hại. Tôi thấy tất cả bạn
bè xa lánh mình, mà không thể hiểu được tại sao và như thế nào.
Diderot, tự phụ là còn lại với tôi, là còn lại một mình với tôi, và từ ba
tháng nay hứa đến thăm tôi, chẳng hề đến. Mùa đông bắt đầu lộ rõ, và
cùng với mùa đông, là những bệnh tật quen thuộc của tôi. Thể chất tôi,
dù cường tráng, đã không chịu đựng nổi những cuộc chiến của bao
nhiêu đam mê tương phản. Tôi ở vào một tình trạng kiệt quệ không
còn sức lực và can đảm để kháng cự lại một điều gì hết. Giả sử những
cam kết của tôi, giả sử những lời khuyên răn liên tục của Diderot và
của bà D’Houdetot có cho phép tôi rời Ermitage vào lúc này, thì tôi
