bất an đó khơi lại những nỗi đau nơi tôi và làm cho thư từ của tôi rối
loạn đến mức khiến bà chán hẳn. Tôi thoáng thấy ngàn điều ác nghiệt,
mà chẳng thấy rõ một điều gì. Tôi ở trạng huống không thể nào chịu
nổi đối với một người mà trí tưởng tượng dễ dàng bốc lửa. Giả sử tôi
hoàn toàn cô lập, giả sử tôi không biết tí gì hết, có lẽ tôi sẽ bình thản
hơn; nhưng con tim tôi hãy còn những mối gắn bó khiến kẻ thù có
ngàn chỗ để nắm lấy tôi, và những tia sáng yếu ớt xuyên đến nơi ẩn
náu chỉ để tôi nhìn thấy sự hắc ám của những bí mật người ta giấu
giếm mình.
Lẽ ra tôi đã gục ngã, tôi chắc chắn như vậy, trước nỗi thống khổ
quá ác nghiệt, quá khó chịu đựng đối với bản tính cởi mở và thẳng
thắn, do không thể che giấu cảm nghĩ, nên khiến tôi rất sợ những cảm
nghĩ mà người ta che giấu mình, nếu như không xuất hiện một cách
hết sức may mắn những mục tiêu khá thú vị đối với lòng tôi để tạo
một sự khuây lãng bổ ích khỏi những mục tiêu đang làm tôi bất đắc dĩ
phải bận tâm. Trong lần Diderot đến thăm tôi tại Ermitage gần đây,
anh đã nói với tôi về mục từ Genève, mà D’Alembert đưa vào Bách
khoa toàn thư; anh cho tôi biết rằng mục từ này, được bàn bạc với
những người Genève thuộc đẳng cấp cao, nhằm mục đích lập nhà hát
kịch tại Genève
; rằng do đó các phương sách đã được tiến hành, và
việc thành lập này sẽ sớm thực hiện. Bởi Diderot có vẻ thấy tất cả
những điều đó rất hay, bởi anh tin là sẽ thành công, và bởi tôi có quá
nhiều vấn đề tranh luận khác với anh nên chẳng bàn cãi thêm về mục
từ này, tôi không nói gì với anh hết; nhưng bất bình vì toàn bộ thủ
đoạn lung lạc ấy ở tổ quốc của mình, tôi nóng lòng chờ đợi tập Bách
khoa toàn thư có mục từ đó, để xem liệu có cách nào đáp lại có thể đỡ
được miếng đòn tai hại này hay không. Ít lâu sau khi dọn đến Mont-
Louis tôi nhận được tập sách, và tôi thấy mục từ được thực hiện rất
khéo léo và có nghệ thuật, xứng đáng với ngòi bút đã viết nó ra. Tuy
thế điều này không khiến cho tôi bỏ ý muốn đáp lại, và bất chấp tình
trạng rã rời của mình khi đó, bất chấp buồn phiền và bệnh tật, thời tiết
