thời gian này, từ bỏ hoàn toàn xã hội thượng lưu, từ bỏ việc sáng tác
sách, từ bỏ mọi giao tiếp văn chương, và cho đến cuối đời, giam mình
trong phạm vi chật hẹp và yên bình mà tôi cảm thấy mình được sinh ra
cho nó.
Thu nhập từ Thư gửi D’Alembert và Nàng Héloïse mới khiến tiền
nong của tôi, vơi cạn đi rất nhiều ở Ermitage, được khấm khá lên đôi
chút. Tôi thấy mình có khoảng một ngàn écu trước mắt. Émile, mà tôi
thực sự khởi công, sau khi hoàn thành Nàng Héloïse, đã gần xong, và
thu nhập từ cuốn này ít ra cũng tăng gấp đôi khoản tiền trên. Tôi dự
định đầu tư số vốn đó, sao cho được một khoản lợi tức chung thân nho
nhỏ, cùng với việc chép nhạc, có thể giúp tôi sinh sống mà không viết
nữa. Tôi hãy còn hai công trình đang tiến hành, công trình thứ nhất là
Các thể chế chính trị. Tôi xem xét tình trạng tác phẩm, và thấy nó còn
đòi hỏi nhiều năm làm việc. Tôi không có can đảm tiếp tục và đợi nó
hoàn thành rồi mới thực hiện quyết định. Bởi vậy, từ bỏ công trình đó,
tôi quyết định rút lấy những gì có thể tách ra được, rồi đốt hết chỗ còn
lại, và do hăng hái làm công việc này, mà vẫn không ngừng viết Émile,
trong chưa đầy hai năm, tôi hoàn tất Khế ước xã hội.
Còn lại Từ điển âm nhạc. Đó là một công việc phổ thông, có thể
làm mọi lúc, và mục tiêu chỉ là thu nhập. Tôi để mình thoải mái bỏ nó,
hay hoàn thành nó, tùy theo những nguồn lợi khác thu góp lại sẽ khiến
cho nguồn lợi này thành cần thiết hay là vô dụng. Về công trình Đạo
đức mang tính cảm giác, vẫn ở dạng phác thảo, thì tôi bỏ hoàn toàn.
Vì tôi có một dự định cuối cùng, nếu có thể thôi hẳn việc chép
nhạc, là lánh xa Paris, nơi mà đông đảo người đến bất thần khiến sinh
hoạt của tôi thành tốn kém, lại lấy mất của tôi thời gian để mưu sinh,
nên nhằm phòng ngừa tại chốn ẩn cư nỗi buồn chán mà người ta bảo là
một tác gia đã ngừng viết thường sa vào, tôi dành cho mình một công
việc có thể lấp đầy sự trống trải của cảnh cô độc, mà không định in ra
một điều gì nữa khi mình còn sống. Tôi chẳng biết do ý ngông nào mà
từ lâu Rey cứ thúc giục tôi viết Hồi ức về cuộc đời tôi. Mặc dù cho
