yêu kỷ niệm về vị công hầu có phẩm giá ấy, và, mặc dù người ta có
thể làm gì để ông xa rời tôi, tôi tin chắc ông là bạn tôi khi qua đời, như
thể tôi đã vuốt mắt cho ông.
Ở chuyến về Montmorency lần thứ hai trong năm 1760, do việc
đọc Julie đã kết thúc, tôi nhờ đến việc đọc Émile, để giúp mình trụ
được bên bà De Luxembourg; nhưng điều ấy không thật thành công,
hoặc vì vấn đề ít hợp sở thích của bà hơn, hoặc vì đọc nhiều cuối cùng
khiến bà chán. Tuy thế, vì trách tôi để cho các nhà xuất bản lừa gạt,
nên bà muốn tôi để bà lo việc in tác phẩm này, nhằm được lợi nhiều
hơn. Tôi đồng ý, với điều kiện rõ ràng là tác phẩm sẽ không in ở Pháp,
và chúng tôi có một cuộc tranh cãi kéo dài về chuyện này, tôi thì bảo
rằng không thể đạt được một sự cho phép ngầm, thậm chí xin phép
như vậy là dại dột bất cẩn, và không muốn cho in ở trong nước; bà thì
chủ trương rằng điều đó thậm chí chẳng là một khó khăn cho việc
kiểm duyệt, trong thể chế chính phủ đã áp dụng. Bà tìm được cách làm
cho ông De Malesherbes đồng ý với mình, ông viết cho tôi một bức
thư dài về vấn đề này, hoàn toàn tự tay ông, để chứng mình rằng Tuyên
tín của linh mục trợ tế miền Savoie chính là một đoạn viết ra để được
nhân loại khắp nơi nơi tán thành, và trong trường hợp này thì được
triều đình tán thành. Tôi ngạc nhiên thấy vị pháp quan đó, luôn rất sợ
sệt, lại trở nên dễ dãi đến thế trong chuyện này. Vì việc in một cuốn
sách được ông tán thành chỉ cần có thế là hợp pháp, nên tôi không
phản bác việc in tác phẩm đó nữa. Tuy nhiên, vì một sự thận trọng
khác thường, tôi vẫn đòi tác phẩm phải được in ở Hà Lan, thậm chí do
nhà xuất bản Néaulme, chẳng những tôi chỉ định ông mà còn báo
trước cho ông; vả chăng, tôi đồng ý rằng sách xuất bản vì lợi ích của
một nhà xuất bản Pháp, và khi in xong, sẽ tiêu thụ hoặc tại Paris, hoặc
tại nơi nào mọi người muốn, xét vì việc tiêu thụ này không liên quan
đến tôi. Chính xác đấy là những gì được thỏa thuận giữa bà De
Luxembourg và tôi, sau đó tôi giao bản thảo cho bà.
