chức những viện dân biểu cho một số ít là địa chủ phong kiến và tư sản mại
bản hợp tác với đế quốc. Trước hết, đại biểu không do nhân dân bầu ra mà
chỉ một nhóm thân hào bầu ra. Sau nữa những đại biểu này chỉ có quyền
thông qua chứ không có quyền bàn cãi gì cả. Cuối cùng thì chính phủ thực
dân có quyền bỏ tù những nghị viên nào không nghe lời chúng.
Trò hề dân biểu này không lừa bịp được nhân dân Việt Nam. Tuy vậy,
thực dân Pháp say sưa vì những món lời khổng lồ mà chúng vơ vét được.
Thấy người Việt Nam bề ngoài im lặng thì chúng tưởng họ đã hoàn toàn
đầu hàng, họ thiếu lòng yêu nước. Nhưng thực ra chúng nó ngồi trên ngọn
núi lửa cách mạng mà không hay.
Một tiếng nổ khác, không vang dội bằng tiếng bom nổ vụ toàn quyền
Méc–lanh ở Sa Điện, nhưng cũng đã làm cho thực dân Pháp hoang mang.
Một sinh viên Việt Nam vừa bắn tên Pháp Ba–danh (Bazin), một tên
buôn người. Chính vì nó đã mộ phu cho các đồn điền Pháp ở Nam bộ và ở
châu Úc. Ông Nguyễn không tán thánh những hành động khủng bố cá
nhân. Ông nhận thấy rằng chính sách khủng bố là chính sách của những
người thất vọng, của những người nản chí. Trái lại, trong khi làm việc để
giải phóng tổ quốc, để thay đổi một chế độ, người ta phải có can đảm, luôn
luôn có can đảm, và hy vọng, luôn luôn hy vọng. Ông không tán thành
những hành động nản chí và thất vọng. Theo ý kiến ông, chỉ có lực lượng
của toàn dân mới có thể giải phóng dân tộc khỏi ách áp bức của bọn thống
trị bạo ngược. Chứ cá nhân hành động thì dù cho những cá nhân ấy anh
dũng thế nào cũng không đi đến kết quả.
Nhưng ông không trách Phạm Hồng Thái, cũng không trách người sinh
viên trẻ tuổi trên. Người thanh niên căm phẫn khi thấy đồng bào bị giày
xéo, thấy Tổ quốc bị chà đạp, đấy là một chuyện rất tự nhiên. Nếu thấy vậy
mà không căm phẫn mới là có tội. Căm phẫn nhưng không tìm thấy một
con đường đi đúng, chỉ biết nghe theo tình cảm mà làm, như người không
biết bơi nhảy xuống biển để hòng vớt kẻ chết đuối là việc ngây thơ.
Sau vụ Ba-danh, bọn thực dân Pháp cũng không khôn ngoan hơn. Mắc
bệnh, chúng càng làm cho bệnh trầm trọng, càng khủng bố dân.
