Hai con dê, một chiếc cầu
Tự do, Pháp luật và Đạo đức là những thứ rất trừu tượng. Những thứ này
đều có vai trò quan trọng trong cuộc sống.
Nhưng vai trò của chúng là rất khác nhau.
Xin phân tích điều trên từ một bài tập đọc mà chúng ta ai cũng biết. Đó là
bài tập đọc vỡ lòng về việc hai con dê cùng qua một chiếc cầu. Đại loại, hai
con dê cùng qua một chiếc cầu, con dê trắng đi từ bên này cầu qua bên kia
cầu; con dê đen đi từ bên kia cầu qua bên này cầu. Cả hai con đều tranh
nhau đi trước, không con nào chịu nhường con nào. Chúng xô đẩy nhau,
nên cả hai cùng lăn tòm xuống suối.
Bài học nói trên là một bài học về đạo lý. Đạo đức dạy rằng nếu hai con dê
biết nhường nhịn nhau, thì chúng sẽ không bị rơi vào tình cảnh cả hai cùng
lăn tòm xuống suối. Sự thể là như vậy. Tuy nhiên, không phải bao giờ đạo
đức cũng là một công cụ hiệu năng. Xin được lấy ngay ví dụ nói trên để
phân tích. Nếu cả hai con dê trắng và đen đều có đạo đức như nhau, thì việc
qua cầu sẽ không phải dễ: chúng sẽ nhường nhau, mà không con nào chịu
qua trước cả. “Em xin mời bác qua trước. Em đâu dám qua trước bác”.
“Không, em xin mời bác qua trước. Em nhất định không chịu qua trước bác
đâu”.
Cái mà chúng ta có thể nhận thấy ngay là đạo đức có thể gây ra sự tốn kém
về thời gian. Thời gian mất đi, nhưng vấn đề vẫn còn đó. Việc hai con dê
cùng qua một chiếc cầu thì nên như thế nào vẫn không được làm rõ. Đó là
chưa nói tới trường hợp, nếu trong hai con dê có một con đạo đức yếu kém
hơn, thì con này bao giờ cũng sẽ qua cầu trước. Đạo đức vì vậy không nên
bị lạm dụng.
