được với điều kiện là phủ nhận cái vô biên. Chúng tôi đã chứng minh điều
đó. Sự phủ nhận vô biên đã dẫn thẳng tới chủ nghĩa hư không. Tất cả trở
thành một “khái niệm của trí tuệ”.
Với chủ nghĩa hư không thì không thể bàn luận gì được. Bởi vì người
theo chủ nghĩa hư không không tin rằng người đối thoại của mình có thực và
cũng không dám chắc chắn là mình có thực nữa. Theo quan điểm ấy thì rất
có thể rằng chính bản thân người ấy, đối với người ấy, cũng chỉ là một “khái
niệm của trí tuệ của người ấy” mà thôi! Chỉ có một điều là người ấy không
nhận ra rằng tất cả những điều người ấy phủ nhận thì người ấy lại thừa nhận
gọn một cách trọn vẹn, bởi vì người ấy đã nêu lên cái danh dự “trí tuệ”.
Nói tóm lại, không có một con đường nào mở ra cho tư tưởng, trong một
thứ triết học đưa tất cả mọi vấn đề đến một chữ độc âm: “Không". Đối với
chữ không ấy, chỉ có một tiếng trả lời: “Có".
Chủ nghĩa hư không không có tác dụng gì. Không có hư không. Con số
“không” không có - Tất cả đều là một cái gì đó. Chẳng có cái gì lại không
phải là gì cả. Con người sống bằng khẳng định hơn là sống bằng “bánh mì”.
Nhìn ra và vạch rõ, cả như thế cũng chưa đủ. Triết học phải là một năng
lực. Nỗ lực và kết quả của nó là cải thiện con người. Socrate phải nhập vào
Adam và sản sinh ra Marc Aurèle. Nói cách khác là từ con người của phúc
hạnh phải làm nảy ra con người của sự hiểu biết. Phải đổi vườn Eden thành
Lycée?
Khoa học phải là một liều thuốc bổ. Hưởng thụ, ôi mục đích
buồn thay và khát vọng yếu đuối thay! Con thú lo hưởng thụ. Tư duy, đó là
thắng lợi thực sự của linh hồn. Đưa tư duy cho con người đang khát, trao cái
khái niệm Chúa cho tất cả mọi người như một chất rượu bổ, làm cho lương
tri và khoa học hòa hợp như anh em trong tâm hồn họ, làm cho họ trở nên
nhân nên chính, bởi vì sự đối chiếu huyền bí ấy, đó mới là nhiệm vụ của triết
học thực sự. Luân lý là sự khai hoa của những chân lý. Chiêm duy dẫn đến
hành động. Cái tuyệt đối phải có tác dụng thực tế. Lý tưởng phải là cái gì thở
được, uống được và ăn được cho trí tuệ con người. Chính lý tưởng mới có
quyền nói: “Hãy ăn đi! Đây là thịt của ta, đây là máu của ta”. Hiểu biết là
một sự giao cảm thiêng liêng. Chỉ với điều kiện ấy nó mới không còn là một
sự yêu say khoa học khô khan không kết quả, để trở nên một phương thức
duy nhất và cao đẹp tập hợp, đoàn kết loài người và từ một triết học trở
