những ai bị nó cuốn đi, cũng như những ai bị nó va phải. Nó đem kẻ nọ giập
vào người kia cho tan vỡ. Nó truyền cho những người nó tóm được một
mãnh lực phi thường. Ai tầm thường bao nhiêu gặp nó cũng trở nên tràn đầy
sức sống của thời cuộc, thứ gì nó cũng biến thành tên đạn để phóng đi. Nó
đem hòn đá cuội làm nên viên đạn đại bác, anh phu khuân vác làm nên vị
tướng chỉ huy.
Một đôi câu sấm truyền trong các học thuyết chính trị giảo quyệt thì đứng
về quan điểm uy quyền, phải cần cho có chút ít bạo khởi. Giáo lý, bạo khởi
củng cố cái chính quyền mà nó không lật đổ được. Bạo khởi thử thách quân
đội, tập trung giai tầng tư sản, làm giãn gân cốt cho cảnh sát, xác nghiệm sự
chắc chắn của giàn giáo xã hội. Đó là một môn thể dục, hầu như là một phép
dưỡng sinh. Chính quyền sẽ mạnh khỏe hơn sau một vụ bạo khởi, cũng như
con người sau khi xoa bóp.
Ba mươi năm về trước, bạo khởi lại còn được xem xét trên một quan
điểm khác nữa. Về việc gì cũng có một lý thuyết tự xưng là "lương tri";
Philinte chống Alceste; trọng tài hòa giải giữa chân và giả; giải thích, cảnh
cáo, giảm khinh có chút kiêu kỳ mà tự cho là khôn ngoan, bởi vì có pha lẫn
khiển trách và tha thứ, nhưng thực ra chỉ là sính tri thức. Cả một trường phái
chính trị mệnh danh là trung dung đã xuất phát từ đó. Giữa nước lạnh và
nước nóng, đó là phe nước ấm ấm. Với cái sâu sắc giải kỳ thật là nông nổi,
trường phái đó mổ xẻ hậu quả mà không truy đến nguyên nhân và đứng trên
diễn đàn bán thông thái của mình mà mạt sát những náo loạn ở nơi công
cộng.
Hãy nghe trường phái đó nói: "Những bạo khởi làm rắc rối sự kiện 1830
đã làm mất tính cách thuần nhất của biến cố lớn lao đó. Khởi nghĩa tháng
Bảy là một luồng gió bình dân mạnh mẽ sau đó bỗng hiện trời xanh. Các bạo
khởi khiến cho thanh thiên tái hiện. Nó làm cho cuộc Cách Mạng đang nhất
tề là thế biến chất thành xung đột. Trong Cách Mạng Tháng Bảy cũng như
trong mọi bước tiến bộ nhảy cóc, có những rạn nứt, chính bạo khởi làm cho
những rạn nứt đó dễ thấy. Người ta có thể nói: "À! Cái này đã vỡ". Sau Cách
Mạng Tháng Bảy, người ta chỉ cảm thấy sự giải thoát, sau các bạo khởi,
người ta cảm thấy tai họa.
Mọi bạo khởi làm các hiệu buôn đóng cửa, vốn sụt, Sở Giao Dịch Chứng
