II
LÁ CỜ (MÀN HAI)
Từ lúc đến Corinthe và bắt đầu xây dựng chiến lũy, không ai để ý đến cụ
Mabeuf nữa. Trái lại, ông cụ không rời đoàn người phút nào. Cụ vào tầng
dưới quán rượu và đến ngồi sau quầy kế toán. Có thể nói là ở đó cụ đã hoàn
toàn thu mình vào trong thâm tâm. Có vẻ như cụ không còn nhìn thấy gì và
cũng không suy nghĩ gì nữa. Courfeyrac và nhiều người khác đôi ba phen đã
đề nghị cụ nên đi nơi khác, nhưng cụ ra vẻ không nghe thấy gì. Không có ai
nói gì với cụ thì môi cụ lại mấp máy như trả lời, nhưng hễ có ai hỏi chuyện,
thì mồm cụ lại ngậm tăm và cặp mắt dường như đờ đẫn, hết thần. Vài giờ
trước khi chiến lũy bị tấn công, cụ đã ngồi im như pho tượng, dáng điệu
không hề thay đổi: Hai bàn tay nắm lại đặt trên đầu gối, còn đầu nghiêng về
phía trước như nhìn vào một hố sâu. Không có gì cho cụ ra khỏi dáng điệu
ấy nổi, trí óc cụ tuồng như không còn ở trong chiến lũy nữa. Khi ai nấy đều
về vị trí chiến đấu, thì trong gian phòng thấp chỉ còn mình Javert bị trói vào
cây cột, một nghĩa quân tay cầm thanh kiếm trần đang gác Javert, và cụ. Lúc
cuộc tấn công bắt đầu, súng nổ làm cụ giật mình và cũng hình như đánh thức
cụ dậy. Tự nhiên cụ đứng lên, đi ngang qua gian phòng, và lúc Enjolras kêu
gọi lần thứ hai: “Không có ai cả à?” thì cụ hiện ra trên ngưỡng cửa quán
rượu. Sự có mặt của cụ làm các nhóm người đang chiến đấu như bị điện giật.
Có tiếng kêu:
— Người bỏ phiếu xử vua đấy! Đại biểu Viện Khế Ước! Đại biểu nhân
dân đấy kìa!
Chắc là cụ chẳng nghe thấy gì. Cụ đi thẳng tới Enjolras. Nghĩa quân giãn
ra kinh hãi và kính cẩn. Cụ giật lá cờ trong tay Enjolras. Enjolras lùi lại sửng
sốt, và trong lúc không ai dám ngăn cụ, hoặc giúp cụ một tay, ông già tám
mươi ấy bắt đầu leo lên các phiến đá xếp thành bậc thang trong chiến lũy,
đầu vẫn lắc lư, nhưng bước chân vững chắc, cảnh tượng rất đỗi vĩ đại làm
mọi người chung quanh cụ buột miệng: “Bỏ mũ xuống!" Cứ mỗi bậc cụ tiến
lên, cảnh tượng lại càng khủng khiếp. Đầu tóc bạc, nét mặt già nua, vừng
trán rộng, hói và nhăn nheo, cặp mắt lõm sâu, cái mồm ngẩn ngơ mở rộng,
