XIX
CHIẾN TRƯỜNG BAN ĐÊM
Cuốn sách này cần nên chúng ta hãy trở lại bãi chiến trường này một tí.
Đêm 18 tháng 6 năm 1815, trăng tròn vành vạnh. Trăng soi đường cho
đoàn quân của Blücher truy kích và chém giết tàn bạo, trăng soi tỏ dấu vết
người trốn chạy, trăng như nộp đám tàn quân ấy cho đoàn kỵ binh say máu
kia và giúp một tay vào cuộc thảm sát. Ban đêm thường có những lúc tỏ ra
đồng tình với tai họa một cách kinh khủng như vậy đó.
Phát đại bác cuối cùng im rồi, cánh đồng Mont Saint Jean lại mênh mông
lặng ngắt. Thói thường, đã thắng thì phải có gì tỏ là mình thắng, cho nên
quân Anh chiếm lấy trại của quân Pháp, để ngủ ngay trên giường kẻ bại trận.
Họ đi qua Rossomme một tí và đóng dã ngoại tại ấy. Quân Phổ bận đuổi
theo tàn quân Pháp, còn đang tiến về phía trước. Wellington bèn vào làng
Waterloo để viết báo cáo gửi về cho Huân Tước Bathurst.
Nếu câu “cú kêu ma ăn” mà dùng được thì áp dụng vào trường hợp làng
Waterloo này thật đúng quá. Làng Waterloo chẳng có liên quan gì, còn cách
chỗ đánh nhau đến nửa dặm. Mont Saint Jean bị pháo dập, Hougomont,
Papelotte, Plancenoit đều bị đốt cháy, Haie Sainte thì xung phong mới chiếm
được, còn Belle Alliance thì mục kích hai đội quân chiến thắng ôm chầm lấy
nhau. Thế mà các tên này người ta chỉ mang máng, còn Waterloo chẳng có
vai trò gì trong trận đánh này lại chiếm tất cả vinh dự.
Chúng tôi chẳng phải là người nói tốt cho chiến tranh. Có dịp, chúng tôi
cũng nói lên những sự thật. Chiến tranh có những vẻ đẹp quá ư đau xót, điều
đó chúng tôi không hề giấu; nhưng cũng xin công nhận là nó cũng có điều
ghê tởm. Một điều lạ lùng nhất là chiến thắng xong thì quần áo đồ đạc trên
người chết cũng bị lột xong và thông thường thì hôm sau mặt trời mọc lên
trên những xác chết đã trần truồng như nhộng. Ai làm cái trò đó? Kẻ nào đã
trát dơ lên chiến thắng như vậy? Bàn tay bẩn thỉu nào đã lần vào túi người ta
lanh lẹ vậy? Quân trộm cắp nào đã dám chơi cái mẻ ấp ngay sấp lưng chiến
thắng? Một đôi triết gia, trong đó có Voltaire khẳng định đó chính là những
kẻ thắng trận. Họ nói rằng chính những kẻ còn đứng cướp người đã làm chứ
