sưu tầm, hỏi thăm, gom góp lại chút ít tài liệu để làm sống lại một thời đã
qua, như một sự đóng góp nhỏ mọn vào cái gia tài văn hoá của Miền Nam
trong cái di sản chung của đất nước. Các tài liệu thu thập từ mọi phía, phần
lớn là những lời truyền miệng, có tính chất chủ quan, cho nên mức độ chính
xác cần phải xét lại, hay đợi thời gian thử thách.
Người Pháp qua Việt nam đem theo cả một nền văn hoá Tây phương xâm
nhập, làm biến đổi nếp sống, hoàn cảnh xã hội, phong tục văn hoá của Nam
Kỳ. Một lớp nhà giàu mới xuất hiện nhờ hữu sản hoá ruộng đất thu lúa
ruộng, chớ không phải do công sức, sáng kiến làm nên sự nghiệp. Thực dân
ưu đãi, dung túng, binh vực người giàu để ức hiếp người nghèo, nông dân…
cho dễ cai trị.
Các nhà xã hội học nhìn vấn đề có vẻ tinh tế hơn. Sự xâm nhập của chế
độ tư bản đã làm đảo lộn hoàn toàn truyền thống cũ và sự chiếm đóng của
Pháp, do đó, cũng phải có trách nhiệm chia xẻ toàn bộ sự khủng hoảng đó.
Cuộc bạo động của ông Đạo Tưởng còn mang đậm dấu ấn “Thiên địa hội”,
du nhập vào Việt nam chừng hai thế kỷ qua. Sự phân bố yếu tố “Thiên địa
hội” trên khung cảnh địa lý Nam Kỳ rất có tác dụng. Nó thâm nhập vào mọi
con người có đầu óc lãnh đạo, có tư tưởng chống Pháp… Nói một cách thực
tế, bùa phép của “Thiên địa hội” giúp hoạn tâm súng đạn, gươm giáo không
làm hại được! Từ chỗ mê tín như vậy, họ tự phụ, muốn làm việc lớn. Các vụ
án ông Chủ Chọt, ông Đạo Tưởng… đều có màu sắc Thiên địa hội và bùa
ngải Miên, vì nơi đây là đất cũ của họ.
Bùa phép đã đem lại cho họ niềm tin mãnh liệt: Xua đuổi ma quỷ trừ
bịnh, và cho phép họ có uy quyền tiếp xúc với thần linh, tiếp xúc với cõi vô
hình… Từ đó, xuất hiện vài người có tinh thần lệch lạc, còn dính líu đến
cuộc sống thực tế, có đời sống khác lạ, nếu không gọi đó là… điên khùng.
Trong hoàn cảnh đó, vùng Long Xuyên, Châu Đốc hồi đầu thế kỷ này, có
nhiều ông đạo chưa gặp thời, bằng lòng với những kết quả khiêm nhượng
của mình. Trường hợp “Ông Đạo Tưởng” là người gặp thời, có khả năng
lập hợp đông người gọi là “tín đồ”, để lập ra một tôn giáo mới: “Đạo
Tưởng”.
