con ở ngay giữa đỉnh, nên lầu ấy Còn gọi lầu “Ngũ phụng”. Chim phụng
hoàng có đặc điểm sống khẳn khít, có đôi, nên thường được người đòi vì
đời sống vợ chồng quấn quít, hạnh phúc bên nhau. “Phụng cầu hoàng” là
tên một bài hát của chàng Tư Mã Tương Như. Ông Cương có sở thích hát
bội, roi chầu bóng bẩy, rất mực phong lưu, tuồng hát nằm lòng, cô đào anh
kép, phục sát đất, Vãn hát, ông rước luôn cô đào để nguyên y phục, áo mão
về nhà hát lại riêng cho ông thưởng thức.
Tánh tình cứng cỏi, thẳng thắn, quen việc xưng hô chốn triều đô. Học trò
rắc rác phải gọi “quan lớn”, nhưng thuở ấy không làm chướng tai. Nực
cười, nhưng sĩ tử trường T… (Taberd) qua dự thi bằng thành chung, gặp
ông làm giám khảo, chúng gọi Diệp tiên sanh bằng “Ông”. Tiên sanh cười
gằn:
- Về hỏi cha mày, dám gọi tao bằng “Ông” hay chăng, huống hà mầy?
Tuy vậy, ông không tiểu tâm, và học trò trường lạ đáp trúng, ông cho
điểm tột bực. (Sài gòn Năm Xưa, Vương Hồng Sển, trang 246)
Trở lại việc ông Cương ở Huế. Theo thư của công chúa Thiện Niệm đề
ngày 15 tháng 3 năm 1903, bà Thiện Niệm có với Diệp Văn Cương một con
trai. Sau khi Diệp Văn Cương bị đổi vô Sài gòn, thỉnh thoảng công chúa
Thiện Niệm mang con vô thăm Cương, cùng cung cấp tiền bạc cho chồng.
Năm 1897, vì lý do nào đó, Cương mắc nợ phải vay 5 ngàn đồng của Chà-
và sét-ti, và bắt công chúa Thiện Niệm phải cùng ký tên vào giấy nợ. Ba
năm sau, Toà án Sài-gòn bắt công chúa Thiện Niệm phải trả nợ cho Chà-và
sét-ti. Không được tin tức gì của Cương, Thiện Niệm vào Sài gòn thì Cương
tránh mặt, nhắn tin đến lai công chúa rằng Thiện Niệm không phải là vợ
Cương. Công chúa Thiện Niệm nhờ một người làm ở Toà án Sài-gòn tên
Denise đâm đơn kiện, nhưng không có kết quả gì, nên viết thư yêu cầu Toàn
quyền Paul Beau giải quyết. Kèm theo thư tố cáo này là lá thư đề ngày 26
tháng 10 năm Thành Thái thứ 9, trong đó Cương cho biết sắp trở lại Huế
“làm việt quan” “vào tháng ba năm tới”, và yêu cầu công chúa Thiện Niệm
xoay xở cho mượn 7 ngàn đồng. Muốn biết rõ thêm việc này, xin xem chi
tiết về việc lên ngôi của Thành Thái, cùng vai trò của anh em Diệp Văn
