Tiến vào thế kỷ 21, các nhân tố địa lý vốn đã góp phần quy định lịch sử
hầu hết sẽ tiếp tục quy định tương lai của chúng ta: một thế kỷ nữa kể từ bây
giờ, nước Nga vẫn sẽ lo âu dõi mắt về phía tây, nhìn sang một dải đất vẫn là
bình nguyên. Ấn Độ và Trung Quốc vẫn sẽ bị cách ngăn bởi dãy Himalaya.
Rốt cuộc thì họ cũng có thể xung đột với nhau, nhưng nếu điều đó xảy ra, thì
địa lý sẽ quy định bản chất của cuộc chiến đó: họ sẽ cần phải phát triển công
nghệ để có thể đưa một lực lượng quân sự khổng lồ băng qua vùng núi non,
hoặc nếu điều đó vẫn chưa khả thi và không bên nào muốn lâm vào chiến
tranh hạt nhân, họ sẽ đối đầu với nhau trên biển. Florida sẽ tiếp tục canh giữ
lối ra vào vịnh Mexico. Chính vị trí địa lý của vịnh này mới giữ vai trò then
chốt, chứ không phải vấn đề ai là người kiểm soát nó. Thử đặt ra kịch bản
cực đoan và khó xảy ra: hãy tưởng tượng đa số người dân Florida gốc Tây
Ban Nha ly khai khỏi Hoa Kỳ và kết thân với Cuba và Mexico. Hẳn nhiên
điều này sẽ chỉ làm thay đổi động thái của vấn đề thế lực nào sẽ kiểm soát
vịnh, chứ không phải tầm quan trọng của địa điểm đó.
Tất nhiên, địa lý không quyết định tiến trình của tất cả các sự kiện.
Những ý tưởng vĩ đại và các nhà lãnh đạo vĩ đại là một phần trong lực xô
đẩy của lịch sử. Nhưng họ tất thảy phải hoạt động trong phạm vi của địa lý.
Các nhà lãnh đạo Bangladesh có thể mơ mộng về việc ngăn chặn nước lũ
dâng lên ở vịnh Bengal, nhưng họ biết rằng 80% xứ sở đó nằm trên một
đồng bằng ngập nước và không thể chuyển dời. Đó là luận điểm mà vị thú
lĩnh của xứ Scandinavia và Anh, King Canute, đã đưa ra để nhắc nhở các
triều thần nịnh bợ của ông vào thế kỷ 11, khi ra lệnh cho những con sóng rút
lui: thiên nhiên, hay Thượng đế, mạnh hơn bất kỳ con người nào. Tại
Bangladesh, tất cả những gì con người có thể làm là thích ứng với những
thực trạng của thiên nhiên: xây dựng nhiều phòng tuyến chống lũ lụt hơn, và
hy vọng rằng sự mô phỏng trên máy tính về các đợt nước dâng do hiện
tượng nóng lên toàn cầu chỉ là thứ phóng đại.
Những thực trạng địa lý mới chẳng hạn như biến đổi khí hậu phô bày
những cơ hội và thách thức mới. Hiện tượng nóng lên toàn cầu rất có thể dẫn
