Theo một nhận định của học giả Du Bose thì Khổng Tử “không phải là một
người cuồng tín, ông chỉ thực hành một ít những nghi thức tôn giáo, nhưng
không hề giảng dạy về tôn giáo”. Nếu ông sống đến ngày nay thì ông sẽ
được mệnh danh là Bất Khả Tri Luận (chủ trương trí người không thể nào
biết được tuyệt đối), vì trong khi ông thừa nhận sự hiện hữu của các quyền
lực thần thánh thì ông lại không ràng buộc nhiều vào cách quyền lực đó.
Ông nói “Hãy tôn trọng thần linh nhưng phải đứng xa họ”.
Ông không chú ý đến quá khứ con người cũng như khi linh hồn con
người tách rời thể xác sau khi chết. Nhưng ông chỉ chú ý đến sự chỉ đạo
thực tế trong đời sống hiện tại của con người, ông tự nói “Tôi cố gắng để
trở nên một con người đức hạnh hoàn toàn, và để dạy người khác mà không
mệt mỏi”. Lý tưởng của ông là “Một con người ưu tú là đem phổ biến sự
hiểu biết của mình với sự lãnh đạo sáng suốt và yêu nghề”.
Để theo đuổi lý tưởng này, ông phải thích nghi tuyệt đỉnh, và con người
ông là một sự kết hợp hiếm có, vừa có lý tưởng, lại vừa là một con người
hết sức thực tế trong công việc làm ăn.
Có người cho rằng thời thế tạo con người, trong trường hợp của Khổng
Tử thì thật vô cùng xác đáng. Vì vào thế kỷ thứ 6 trước Thiên Chúa, hoàn
cảnh chính trị Trung Quốc giúp ông có nhiều cơ hội trao dồi trí thức, hơn là
cho ông có cơ hội để phát triển tài năng về buôn bán. Trước Khổng Tử, hơn
1.000 năm Trung Quốc được thống nhất và dưới sự cai trị của các Hoàng
Đế tu hành, và từ khi Khổng Tử ra đời triều đại vàng son chấm dứt năm
1125 trước Thiên Chúa. Hơn 500 năm, Trung Quốc dần dần phân tán ra
làm nhiều tiểu quốc. Cho đến thế kỷ thứ 6 trước Thiên Chúa mà các sử gia
Trung Quốc gọi là “thời đại nhiễu nhương hỗn loạn”, có 5 đến 6 nước tranh
giành quấy nhiễu nhau.
Mùa Đông năm 551 hay 550 trước Thiên Chúa, Khổng Tử ra đời tại
nước Lỗ. Cha ông, làm Tri huyện và có rất nhiều con gái, nhưng không có
con trai để nối dõi. Cho nên khi đã 79 tuổi, ông còn cưới thêm một nàng
hầu, và cuộc tình duyên này đã ban cho ông một cậu quý tử.
