đổi lại bản thảo và viết thêm dầy tới hai trăm ba chục trang. Từ đó, ông bắt
đầu thu thập tài liệu và làm thí nghiệm rất chuyên cần; ông sửa chữa lại các
bộ xương chim, làm những cuộc thí nghiệm về chăn nuôi với giống chim
bồ câu, điều tra việc chuyên chở hạt giống. Tất cả những công việc này ông
làm trong sự tham khảo với các bạn ông như Lyell, nhà địa chất lừng danh,
Hooker và Asa Gray, hai nhà thực vật học. Cuối cùng, năm 1856, Lyell yêu
cầu ông công bố những kết quả đã tìm được, và Darwin bắt đầu viết ra.
Rồi một buổi sáng, Darwin nhận được một bức thư từ Mã Lai. Đó là bức
thư của Alfred Russel Wallace, nhà vạn vật học và cũng là nhà thám hiểm
danh tiếng Anh Quốc. Lá thư gồm có một bài sơ lược lý thuyết mà Darwin
đang nghiên cứu. Darwin viết “Tôi chưa bao giờ thấy một sự trùng hợp nào
hi hữu như vậy, nếu Wallace đọc bản thảo của tôi viết từ năm 1842, thì chắc
chắn không thể nào làm một bài tóm tắt ngắn hơn”.
Darwin bối rối trước sự khai triển mới mẻ này. Wallace không nói gì về
việc công bố, nhưng Darwin cảm thấy thiếu thành thật nếu ông tức khắc
công bố những kết quả cũng do chính sự nghiên cứu cùng với kiến thức của
riêng ông mà không đề cập đến Wallace. Ông bày tỏ vấn đề này với các bạn
Lyell và Hooker.
Tất cả đi đến quyết định là công bố cả hai lý thuyết của hai người, một
đường lối hay nhất để giải quyết tình trạng bối rối này, tài liệu của Wallace
được kèm theo một lá thư của Darwin gởi cho Asa Gray tháng Chín năm
1857, trong đó đưa ra một dàn bài về lý thuyết và một đoạn rút trong bản
thảo của ông viết năm 1844.
Bây giờ, Darwin bắt đầu viết tác phẩm, nhưng công việc này khó khăn
và khó chịu đối với ông, ông rất thích làm thí nghiệm, nhưng lại thù ghét
viết lách, hơn nữa tình trạng sức khoẻ cứ cản trở công việc. Cuối cùng tác
phẩm cũng hoàn tất ngày 11 tháng Chín năm 1859, Darwin tuyên bố “Ồ!
thật là rảnh nợ! Thật là một sự cố gắng hết mình để tống cả một đề tài ra
khỏi đầu óc tôi.”
Cũng như bao giờ, ông công bố kết quả công trình miệt mài nghiên cứu
của ông với sự hoài nghi và rụt rè. Bài mở đầu ông viết “Khi tôi nghĩ đến
