TỤC NGỮ VÀ THÀNH NGỮ
Theo Dương Quảng Hàm thì sự khác nhau của tục ngữ và thành ngữ là
ở chỗ này : một câu tục ngữ tự nó phải có một ý nghĩa đầy đủ, hoặc khuyên
răn, hoặc chỉ bảo điều gì, còn như thành ngữ chỉ là những lời nói có sẵn để
ta tiện dùng mà diễn tả một ý gì hoặc tả một trạng thái gì cho có mầu mè.
Theo từ điển Từ Nguyên, Tử Hải thì thành ngữ là lời nói cổ rút trong
kinh truyện hoặc trong lời nói của nhân dân, đã trở thành quen thuộc và lưu
hành trong xã hội, còn tục ngữ là lời nói thông thường được lưu hành.
Cả hai lối giải thích đó chưa đưa những tiêu chuẩn để phân định minh
xác hai khái niệm này. Hai ông Nguyễn Nghĩa Dân và Lý Hữu Tân nghiên
cứu kỹ hơn.
Hãy lấy ví dụ « gieo gió gặt bão » (tục ngữ) và « gan vàng dạ sắt »
(thành ngữ) để phân tích. Về hình thức, không thể căn cứ vào số tiếng
nhiều ít mà định đâu là tục ngữ, đâu là thành ngữ. Xét về ngữ pháp thì rõ
hơn. « Gan vàng dạ sắt » chưa phải là một mệnh đề hoàn hảo, có thể đưa
vào đây một liên từ (gan vàng và dạ sắt) còn « gieo gió gặt bão » là một
mệnh đề hoàn hảo (gieo gió tất gặt bão, gieo gió thì gặt bão). Do đó, về bản
chất ngữ pháp, nói chung, thành ngữ chưa phải là mệnh đề hoàn chỉnh, phải
thêm vào thành ngữ những thành phần khác thì mới thành câu, và tục ngữ
là một hay nhiều mệnh đề hoàn chỉnh (thí dụ câu tục ngữ « rồng đen lấy
nước thì nắng, rồng trắng lấy nước thì mưa » có hai mệnh đề). Về nội dung,
thành ngữ được đem vào lời nói, câu văn cho bóng bảy thêm, đó là lối nói
ví von của nhân dân thường dùng với tính chất chung là ngắn, gọn, cô đọng
và chín chắn. Tục ngữ là câu nói hoàn chỉnh về một vấn đề, một ý niệm đã
được thể nghiệm và công nhận là một chân lý với nội dung rất súc tích.
(Một thí dụ nữa về tục ngữ « Ráng mỡ gà thì gió, ráng mỡ chó thì mưa »).
Nhân đây, ta cũng nên biết rằng tục ngữ cũng khác ngạn ngữ và
phương ngôn. Theo từ điển Từ Hải và Từ Nguyên thì ngạn ngữ là truyền
