« ĐỘNG CƠ LUẬN » CÓ KHÁC « KẾT QUẢ
LUẬN » KHÔNG ?
Động cơ, nghĩa thông thường, là bộ máy tạo ra sức chuyển động. Thí
dụ : xe có động cơ, hay động cơ xe lửa, xe điện, xe hơi v.v… Nghĩa rộng,
động cơ là những nguyên nhân, yếu tố phát sinh ra hành động.
Con người ta mỗi khi nói làm một việc gì đều có những nguyên nhân
sâu xa của nó. Nguyên nhân ấy nhằm thoả mãn dục vọng hay quyền lợi nào
đó. Nguyên nhân ấy có lúc bộc lộ rõ ràng, song đại đa số được che đậy bởi
nhiều lý do trá hình khác.
Thí dụ một người lính chiến đấu ngoài mặt trận, có những người thực
sự giác ngộ quyền lợi tổ quốc, thấy cần phải hy sinh để hoàn thành nhiệm
vụ ấy. Những cũng có người vì túng thiếu mà phải đi lính, cũng có người
chỉ vì có người yêu muốn có một người chồng say xưa cung kiếm mà tình
nguyện vào lính. Ba người ấy có ba động cơ khác nhau, một người vì chính
trị, một người vì kinh tế và một người vì ái tình.
Vì có ba động cơ khác nhau nên có ba ý thức và tinh thần chiến đấu
khác nhau. Do đó mà thuyết « động cơ luận » chủ trương phải tìm cho thấy
cái động cơ của công việc thì mới định được giá trị của công việc ấy cho
thật đúng. Nếu có sai, cần sửa, thì phải sửa ngay từ cái động cơ.
Nghịch lại với « động cơ luận » là « kết quả luận ». Người chủ trương
kết quả luận không cần biết có động cơ và cho động cơ thuộc về chuyện
riêng tư của mỗi người, miễn là có thành tích thì có khen thưởng, có sai lầm
thì có trừng phạt.
Công bình xã hội phải dựa vào kết quả, chớ không thể dựa vào động
cơ.
