lại tường tận đâu, bởi lẽ quá chi li chuyện sẽ thành đơn điệu, cho dù những
chi tiết ấy đã hấp dẫn tôi, lôi cuốn tôi biết nhường nào.
Tôi quyết định thuê nhà trong khu chợ, cạnh nhà cũ của tôi. Trên đường tới
đó tôi nhận ra trường học cũ của mình. Ngày xưa, một bà giáo già nhân từ
đã dạy dỗ chúng tôi trong căn phòng chật hẹp, giờ đây căn phòng ấy đã biến
thành một cửa hàng tạp hóa. Tôi vẫn nhớ như in là ngày ấy, trong lớp học
chật chội, tôi từng hồi hộp nôn nao, từng khóc mếu, dại dột và lo sợ rụng
rời. Mỗi bước chân tôi qua đều gọi về kỷ niệm. Có lẽ không một kẻ hành
hương nào về nơi đất thánh lại gặp nhiều đi tích đáng phụng thờ như tôi, và
tâm hồn kẻ ấy đã chắc gì trào đầy những xúc động thiêng liêng bằng tôi.
Và đây nữa, một trong muôn vàn kỷ niệm: tôi đi đọc dòng sông, lần theo
con đường quen, tìm đến nơi ngày xưa chúng tôi thường thi nhau ném thia
lia trên mặt nước. Ngày ấy, tôi nhớ rõ, nhiều lúc tôi đã đứng đăm chiêu nhìn
dòng nước và mường tượng một cách kỳ thú và phiêu lưu về những nơi con
sông sẽ chảy qua. Nhưng chẳng mấy chốc tôi nhận ra rằng sức tưởng tượng
của tôi chỉ có hạn, còn dòng sông vẫn phải chảy tiếp và chảy mãi, chảy mãi
cho tới khi... tôi đánh mất mình trong sự ngưỡng vọng một miền xa vô ảnh
vô hình. Bạn thấy không, bạn thân mến của tôi, các nhà văn trác việt thời cổ
đại cũng bị giới hạn như thế đấy, và họ hạnh phúc như thế đấy! Cảm xúc
của họ, văn chương của họ, hồn nhiên và chân chất biết bao! Khi Odysseus
nói tới một đại đương bao la vô lượng và một trái đất vô tận, khôn cùng thì
điều đó rất chân thực, rất con người, rất sâu xa, hạn hẹp và đầy bí ẩn. Giờ
đây, tôi có thể chứng minh cho bất kỳ một cậu học trò nào rằng trái đất hình
tròn, nhưng chuyện ấy phỏng có ích gì đối với tôi? Con người chỉ cần một
vài vạt đất để duy trì sự sống, và một khoảnh đất cỏn con để an nghỉ ngàn
đời.
Hiện giờ tôi đang ngự trong lâu đài của ông hoàng, sống bên ông, tôi vẫn
còn cảm thấy rất dễ chịu: ông là người chân thật và đơn giản. Nhưng vây
quanh ông là một đám người kỳ quặc hết chỗ nói, tôi không sao hiểu nổi.
Họ không ra vẻ là những tên bợm già, nhưng cũng không có cái vẻ của
