SỰ YẾM THẾ TRÍ TUỆ
1.
Một khi chúng ta chấp nhận sự chỉ chích xác đáng về hành vi của ta,
để tâm đến những mối lo về tham vọng và mang gánh trách nhiệm
chính đáng cho những thất bại của ta, nhưng vẫn tiếp tục bị cộng đồng
gán địa vị thấp, có thể chúng ta bị dẫn dụ để chọn hướng tiếp cận của
một vài trong số các triết gia vĩ đại nhất trong truyền thống phương
Tây: bằng cách thấu hiểu nhưng không hoang tưởng những sai lạc của
hệ giá trị quanh ta, ta có thể đặt mình vào một thế yếm thế trí tuệ,
chẳng phải đề phòng mà cũng chẳng cần kiêu hãnh.
2.
Các triết gia từ lâu đã lưu ý rằng khi bắt đầu săm soi ý kiến của người
khác, chúng ta thường có một khám phá vừa đáng buồn rầu vừa khoái
trá: ta sẽ thấy rằng quan điểm của số đông về phần lớn các chủ đề đều
mắc phải những nhầm lẫn và lỗi lầm khủng khiếp. Chamfort, khi nói
về thái độ yếm thế của các thế hệ triết gia trước và sau ông, đặt ra vấn
đề đƠn giản: “Ý kiến công chúng là tệ hại nhất trong các loại ý kiến.”
Với Chamfort, thiếu sót lớn nhất nằm ở sự miễn cưỡng của công
chứng khi phải đem suy nghĩ của họ đặt trước những khắt khe của suy
xét lý tính; thay vào đó họ có khuynh hướng dựa vào trực giác, cảm
xúc và tập quán. “Có thể chắc chắn rằng tất cả các ý tưởng được đám
đông tán đồng, các quan niệm được công nhận rộng rãi, đều là ngu
ngốc, vì chúng có thể lôi cuốn được số đông,” triết gia người Pháp
nhận xét, và nói thêm rằng những cái mà người ta tâng bốc gọi tên là
lý lẽ đời thường thực ra cũng chẳng hơn gì cái phi lý lẽ đời thường, nó
cũng tai hại như những gì phát xuất từ sự đơn giản hóa và thiếu logic,
định kiến và nông cạn: “Ở đâu cũng thế, các tập quán vô lý nhất và
