tôi dám đưa ra một nhận định rằng nếu họ có, và nếu những tác phẩm
của họ vẫn còn dang dở, các con họ sẽ không thể nào hoàn thành
chúng.”
Napoleon chia sẻ sự căm phẫn của Paine, và ngay từ khi mới nắm
quyền, ông đã trở thành lãnh đạo phương Tây đầu tiên cởi mở hướng
tới thứ mà ông đặt tên là một hệ thống carrières ouvertent aux talents,
“sự nghiệp rộng mở cho tài năng”. “Tôi cất nhắc hầu hết tướng lãnh
của mình từ dưới bùn lầy (de la boue),” ông kiêu hãnh nhắc lại lời
Thánh Helena, lúc gần cuối đời. “Bất cứ khi nào tìm thấy tài năng, tôi
đều tưởng thưởng cho họ.” Có một điều thực chất trong lời nói khoa
trương của ông: nước Pháp của Napoleon chứng kiến sự phá bỏ các
đặc quyền phong kiến và thông lệ Bắc đẩu Bội tinh, tước hiệu đầu tiên
được trao cho các cá nhân thuộc mọi tầng lớp xã hội. Hệ thống giáo
dục cũng được cải cách tương tự: trường trung học (lycées) mở cửa
cho tất cả, và năm 1794 một trường bách khoa ra đời, dành những
khoản trợ cấp hào phóng của nhà nước cho các học sinh nghèo (trong
những năm đầu, một nửa số sinh viên vào học tại đây là con trai của
các nông dân và thợ thủ công). Nhiều nhà lãnh đạo được Napoleon bổ
nhiệm có nền tảng xuất thân khiêm tốn, trong số đó có những tỉnh
trưởng do Bộ Nội vụ quản lý, các nhà tư vấn khoa học và một số nghị
viên. Theo lời Napoleon, những nhà quý tộc cha truyền con nối là “tai
ương của quốc gia, lũ ngu và bọn đần cha truyền con nối!”
Kể cả sau khi bị hạ bệ, các ý tưởng của Napoleon vẫn đứng vững
và giành được sự ủng hộ của những người khởi xướng có tầm ảnh
hưởng ở châu Âu và Mỹ. Ralph Waldo Emerson bày tỏ khao khát nhìn
thấy “mỗi người được đặt vào vị trí anh ta thuộc về, với thật nhiều
quyền lực được phó thác cho anh ta để có thể gánh vác và sử dụng.”
Về phần mình, Thomas Carlyle lại bày tỏ sự tức tối trước cách con cái
của người giàu hoang phí tiền của trong khi con cái người nghèo bị
khước từ ngay cả một nền giáo dục phổ cập: “Chúng ta sẽ nói gì về
giới Quý tộc Nhàn rỗi, các chủ nhân đất đai ở Anh quốc; những chức
