“Có lý lắm”, Settembrini gật đầu. “Nhưng ông bạn thân mến, xin ông cho
phép tôi bảo lưu ý kiến?”
“Hoặc giả ông bảo rằng: Thỉnh thoảng bệnh tật được đưa ra làm bình
phong che chắn thói buông tuồng - nói thế thì tôi cũng còn chấp nhận được.”
“Grazie tante!”
“Nhưng mà bệnh tật là một hình thức biểu hiện sự buông tuồng? Thế có
nghĩa là: không phải bệnh tật sinh ra từ lối sống buông tuồng, mà bản thân
nó là thói buông tuồng? Nhưng như thế là nghịch lý!”
“Ôi, ông kỹ sư, xin ông đừng chụp mũ tôi! Tôi không chấp nhận nghịch
lý, đó là thứ tôi ghét cay ghét đắng! Ông có thể chuyển tất cả những tính từ
xấu xa tôi vừa mới nói về trào phúng sang cho nghịch lý, mà vẫn còn có thể
bổ sung thêm nhiều nữa! Nghịch lý là cây nấm độc mọc lên từ thói bàng
quan xa lánh sự đời, là ánh lân tinh xanh lè phát ra từ trí tuệ mốc meo mục
rữa, là sự buông thả quá quắt nhất trong tất cả! À mà hình như ông lại lên
tiếng bênh vực bệnh tật có phải không…”
“Không, nhưng những điều ông nói làm tôi rất quan tâm. Nó làm tôi nhớ
đến một vài điểm trong những bài thuyết trình ngày thứ hai của bác sĩ
Krokowski. Cả ông ấy cũng khẳng định bệnh tật hữu cơ chỉ là biểu hiện thứ
cấp.”
“Y đeo đuổi một lý tưởng không lành mạnh.”
“Tại sao ông ghét ông ta thế?”
“Tại tư tưởng ám muội của y.”
“Tại sao ông phản đối phân tâm học?”
“Tôi không phủ nhận hoàn toàn phân tâm học. Nó có thể rất xấu và cũng
có thể rất tốt, lúc thế này lúc thế khác, thưa ông kỹ sư.”
“Tôi phải hiểu thế nào đây?”
“Phân tâm học là điều hay nếu được dùng làm công cụ khai sáng trí tuệ và
văn minh, rất tốt, chừng nào nó có tác dụng lay chuyển những quan niệm dốt
nát, phá tan những thành kiến sai lầm và đánh đổ chuyên quyền, nói một
cách khác, nó tốt nếu có tác dụng giải phóng con người, nâng cao văn hóa và
lòng nhân đạo, giúp người nô lệ đủ trưởng thành để đập tan xiềng xích giành
tự do. Nhưng phân tâm học lại xấu, rất xấu, nếu nó ngăn cản hành động, làm
