DẠO TRÊN BÃI BIỂN THỜI GIAN
L
iệu có thể kể về thời gian, chỉ về thời gian thôi, như một hiện tượng tự
thân? Không, ý định ấy quả là gàn dở! Một câu chuyện được kể đại loại như:
“Thời gian bay vèo qua, trôi tuột mất, dòng thời gian cuồn cuộn chảy” và cứ
thế tiếp diễn - không ai có trí khôn lại đi gọi đó là chuyện kể. Làm thế cũng
chẳng khác gì chơi một nốt nhạc hay một hợp âm suốt cả tiếng đồng hồ và
gọi đó là âm nhạc. Bởi chuyện kể giống âm nhạc ở chỗ, nó rót nội dung vào
thời gian, nó “lấp đầy” và “phân chia” thời gian, để thời gian “ít nhiều còn
lưu lại chút dấu vết” và “mang một nội dung có ý nghĩa” - với lòng thành
kính đau thương dành cho Joachim đã quá cố, xin trích dẫn lời chàng trong
một dịp xa xưa, những lời nói mà âm hưởng của nó đã tắt ngấm từ lâu - lâu
đến nỗi chúng tôi chẳng chắc độc giả có còn nhớ chàng nói ra khi nào nữa
hay không. Thời gian là đặc tính của chuyện kể, cũng như nó từng là đặc
tính của cuộc sống - hai điều ấy gắn bó mật thiết với nhau và không thể tách
rời, cũng như vật thể trong không gian. Thời gian cũng là đặc tính của âm
nhạc, đồng thời âm nhạc có chức năng đo đếm và phân chia thời gian, làm
cho thời gian bớt dài dằng dặc, trở nên lý thú và quý báu: như đã nói, ở đây
tồn tại sự tương đồng giữa âm nhạc và chuyện kể, vì, khác với một tác phẩm
nghệ thuật tạo hình chỉ làm nổi bật lên hình ảnh một khoảnh khắc trong hiện
tại và là một vật thể gắn liền với thời gian, một câu chuyện kể - giống như
âm nhạc - phải được thể hiện liền một mạch gồm nhiều đoạn tuần tự nối tiếp
nhau, ngay cả khi nó tìm cách bộc lộ mình một cách trọn vẹn trong từng
khoảnh khắc và chiếm toàn bộ thời gian vào mục đích ấy
Điều đó đã rõ như lòng bàn tay. Nhưng có một điều cũng rõ ràng không
kém, đó là giữa âm nhạc và chuyện kể tồn tại một điểm khác biệt căn bản.
Yếu tố thời gian trong âm nhạc mang đặc tính đơn: đó là một đoạn thời gian
của con người trên mặt đất, trong đó con người bày tỏ tâm tư, làm cho nó trở
nên có ý nghĩa và cao quý. Một câu chuyện thì khác, nó có tới hai thời gian:
