* *
Câu chuyện mà tôi muốn kể với các bạn bắt đầu vào tháng 9 năm 1959.
Năm học mới vừa mới bắt đầu. Tôi được chuyển từ hệ ban đêm sang hệ chính
quy ban ngày, năm thứ hai và được ghép vào lớp học quân sự lùi một năm.
Chính sách cải cách giáo dục đại học của Khơrupsốp cấm thí sinh vào thẳng
các khoa khoa học xã hội ngay sau khi tốt nghiệp phổ thông. Phải làm việc hai
năm hoặc phục vụ trong quân ngũ. Ngoại lệ chỉ dành cho các học sinh đạt huy
chương vàng. Vì là tôi chẳng thuộc loại nào trong những tiêu chí kể trên, nên
phải nộp đơn vào hệ ban đêm và danh chính ngôn thuận là công nhân xưởng
in - nơi ấn hành tạp chí mà bố tôi là tổng biên tập. Cái kẽ hở về mặt pháp lý
này thời ấy được khối người sử dụng. Riêng chỉ một chữ “nhưng”: Nếu sau
một năm mà không chuyển được lên hệ chính quy thì không thoát được giấy
gọi nghĩa vụ quân sự - và trong trường hợp đó thì sẽ mất toi không chỉ ba năm
(mà nếu vào hải quân thì bốn năm) mà còn phải đối mặt với đủ loại hiểm nguy
liên quan đến quân ngũ.
Còn có bốn người nữa được chuyển lên hệ chính quy cùng tôi. Trong đó có
Raphael - con trai của ông bộ trưởng công nghiệp nước cộng hòa địa phương.
Đó là một gã trai đô con cao hơn bình thường, khoảng một trăm ký, vóc dáng
như một cỗ máy nhà binh, đô vật và võ sĩ quyền Anh, kẻ hay gây gổ, trên mặt
và cổ đầy sẹo, học trường Nga, tính khí vô cùng thất thường, sẵn sàng lao vào
ẩu đả đẫm máu chỉ vì một câu không vừa tai hay cái nhìn đểu - đồng thời cậu
ta cũng lại là người có khiếu hài hước tuyệt vời, tốt bụng và nhiệt tình. Chúng
tôi cùng học thể thao (vật tự do) ở chỗ thầy Norair Myseghian, nhà vô địch
châu Âu và thế giới, một huấn luyện viên trẻ tài năng, hơn chúng tôi khoảng
mười, mười hai tuổi. Bố mẹ chúng tôi quen biết nhau lâu, dù công việc khác
nhau. Bố mẹ Rapha - mọi người đều gọi bạn tôi như vậy - đã yêu cầu tôi để
mắt đến cậu ta những khi có thể, dù con trai họ hơn tôi tới ba tuổi. Cả mấy
năm sinh viên của tôi qua đi trong tình bạn thân thiết với Rapha. Quãng đời đó
của tôi gắn với cậu ta không rời. Thời điểm nhập trường tôi mười bảy tuổi còn
cậu ta hai mươi - khoảng cách đáng kể ở độ tuổi ấy. Chúng tôi biết rằng Rapha
có vấn đề với pháp luật - trong một trận ẩu đả với cậu ta, một tay anh chị
đường phố đã bỏ mạng và khi phiên tòa xét xử diễn ra, bố mẹ cậu sợ sự trả thù
đã đem cậu con trai giấu ở đâu đó. Sau hai năm xét xử, cậu được minh oan
