người ấy có thể sống cùng một thời đại, trong cùng một thành phố, trong
những ngôi nhà, căn hộ láng giềng, nói chung một thứ tiếng. Nhưng sự khác
biệt thật to lớn! Sứ mệnh của xã hội, luật pháp, đạo đức, tư tưởng là loại bỏ sự
khác biệt ấy và trong chừng mực có thể, tạo ra một dạng cá nhân trung tính
nhất định - chỗ dựa chính của mọi chính thể. Trong một xã hội ổn định, những
cơ chế xã hội và pháp lý vận hành ở mức độ chấp nhận được và sự khác biệt
giữa những biểu hiện cực đoan của cá nhân con người có thể không rõ rệt.
Nhưng nếu cơ chế kìm giữ xã hội - hệ thống bảo vệ công lý mà yếu và chèo
lái kém thì những mặt cực đoan trong con người ta, nhất là những mặt tiêu
cực, sẽ có không gian rộng lớn để thể hiện. Tình trạng này đã xảy ra ở Liên
Xô thời kỳ tiền khủng hoảng và đang xảy ra ở nước Nga hiện nay. Con người
ta phải hao tổn sức lực, nghị lực và nhiều phẩm chất khác để gìn giữ phẩm giá
và quyền lợi khác của mình, bởi nhà nước và chính quyền không phải là đối
tác của anh ta và không hề giúp đỡ, ngược lại, họ chây ì và thờ ơ. Còn nói gì
đến những tình huống căng thẳng đầy rẫy trong cuộc sống của người dân Xô
Viết (và cũng đầy trong cuộc sống của công dân Nga trung lưu hiện nay) nhất
là khi anh ta còn trẻ, nhiệt huyết và không chần chừ, sẵn sàng bước qua ranh
giới cho phép, hơn nữa nếu câu chuyên lại liên can đến thứ tình cảm đặc biệt
như tình yêu. Ai có thể giải thích được bằng cách nào, hôm qua còn là anh
chàng xa lạ, không quen biết bỗng trở thành nhân vật chính trong cuộc đời ta -
quan trọng đến mức vì người đó, ta có thể có những cử chỉ, hành động mà chỉ
trước đó không lâu, ta thấy là điên rồ và không thể.
Sự hình thành nhân cách của mỗi người theo một con đường riêng, phụ
thuộc vào thời người ta sống, đặc điểm môi trường xã hội và những phẩm chất
cá nhân. Ngoài ra còn vấn đề như tình huống xảy ra thế nào - thuận lợi hay
không - thường là không thể đoán định được. Thời thế, thể chế chính trị, xã
hội và kinh tế thay đổi, nhưng quan hệ giữa người với người về cơ bản vẫn
như đã thiết lập từ hàng ngàn năm trong lịch sử loài người. Tình yêu, lòng
chung thủy, lòng chung thành, dũng cảm, đê tiện, ghen tuông vẫn sẽ tồn tại.
Bề ngoài chúng có thể có bộ dạng khác, được thời gian, vị trí, môi trường văn
hóa, xã hội tu chỉnh, nhưng bản chất vẫn không thay đổi, chúng thú vị cũng
bởi lẽ đó.
*
