nhục nhã vì gian lận và hiềm khích, rồi sau đó còn bị tống khỏi công tác giảng
dạy - cũng không phải không có sự tham gia của tôi. Những lá đơn nặc danh
của hắn, nhiều người, những kẻ có quyền lực xấu bụng, cũng sử dụng để
chống lại tôi. Sự vu khống độc địa, mọi lúc, mọi nơi nói chung là rất đặc trưng
của thời ấy, nhưng hoan lạc thực sự của lũ nặc danh vô danh tiểu tốt bắt đầu từ
thời điểm Constanchin Trernhenco, được cử phụ trách Vụ Tổng hợp và Bí thư
Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô. Dưới cái cớ đấu tranh với đủ loại vi
phạm pháp luật, đầu tiên người ta kiểm tra bất cứ một đơn nặc danh nào, dù là
điên rồ nhất - (“các khiếu nại của quần chúng lao động” - những kẻ cầm quyền
nhơ nhuốc của đất nước khi ấy đã gọi hiện tượng này như vậy, cho rằng mọi
người sợ ký tên của mình, lo sợ bị các quan chức trả thù). Đã có lúc, “Công
tước” và một số bè bạn của hắn, những kẻ cũng độc ác, bị đuổi khỏi các cơ
quan bảo vệ luật pháp như hắn, đã trở nên nổi tiếng trong nước cộng hòa: một
số nhà chức năng đã sử dụng chúng vào cuộc chiến chống những nhà chức
năng khác và thường là không phải không thành công. Cũng có lúc tôi hỏi
hắn, kẻ run lên vì căm hận, rằng hắn muốn gì, bởi suy cho cùng thì hắn đã bị
xã hội và cuộc đời trừng phạt, câu trả lời khiến tôi choáng: “Mày đã chiếm
chỗ của tao trong đời này… ”
*
* *
Nhưng hãy quay về những ngày tháng xa xôi của tuổi thanh xuân tôi. Vào
tháng 11 năm ấy, một tòa nhà mới của trường Tổng hợp Erevan được hoàn
thành và khoa Luật được chuyển đến đó. Điều kiện học tập ở đó tốt hơn nhiều
so với khu trường cũ. Sinh viên khoa Luật được bố trí ở tầng một, tầng hai là
khoa Ngữ văn, còn tầng ba và bốn là khoa Ngoại ngữ. Tầng năm là thư viện
khoa học - nơi học tập lớn của trường, có tới tám trăm chỗ. Đó là một nơi sạch
sẽ, tiện lợi để đọc sách, mà được sử dụng làm chỗ hẹn hò.
Việc sắp xếp để khoa Luật của chúng tôi, rặt lũ đực rựa, ngay cạnh hai khoa
Ngữ văn toàn những cô gái xinh đẹp nhất trường, dĩ nhiên là rất vừa ý chúng
tôi, tuy nhiên điều này cũng gây cho chúng tôi không ít phiền toái.
Vào những năm 1956 - 1958, sau khi có lệnh ân xá rộng rãi, hơn nửa triệu
tù hình sự được thả khỏi các nhà tù và trại cải tạo. Đất nước với lực lượng an
ninh chính trị rất hùng mạnh, nhưng lực lượng công an dân sự kém cỏi, èo uột,
