Một làn sóng buồn bã và thoáng qua trỗi dậy trong tâm trí ông trước khi
đáp lại. Thật uổng phí quá chừng! Họ sẽ không ở đoạn này nếu như người
ta đã tin ông! Fouta-Djalon, nước Pháp lẽ ra lên để tâm đến nó ngay từ
chuyến đi đầu tiên của ông! Nhưng Cloué đã coi ông như một kẻ gàn, còn
Gambetta đã nghe ông theo kiểu tình bạn bè hơn là niềm tin chắc chắc. Tất
cả chuyện đó đã mở đường cho kẻ cơ hội có tên Bayol ấy, người chỉ chuyên
tìm cách hại ông và thúc đẩy sự nghiệp của hắn! Gallieni không thiếu lòng
quả cảm lẫn tài trí, nhưng ông ta lại có cái tật: bản chất lính chiến của ông
ta! Nước Pháp đã chẩn đoán nhầm: họ đã phái một nhà giải phẫu đến nơi
mà chỗ ấy chỉ cần một người xoa bóp là đủ. Những con người trẻ tuổi này
buộc ông phải khâm phục vì lý tưởng và sự trinh nguyên của họ, cùng lúc
họ lại gây cho ông một cảm giác thương hại đến cùng cực. Người ta không
dẫn họ ra chiến trường, mà ném họ vào miệng sói. Đó chính là những gì
ông nghĩ khi gắn lên họ một ánh mắt kém hà khắc, dấu hiệu của sự cảm
thông và ngờ vực.
“Phải là kẻ ngốc mới gửi đến xứ sở Peul những người trẻ tuổi thiếu kinh
nghiệm nhường ấy, - ông nhủ thầm. - Rõ ràng rằng họ sẽ rất chật vật để đạt
được điều gì đó nghiêm túc. Nhưng có thể người ta, từ trên vị trí cao ngất
kia, chỉ muốn gây ấn tượng cho dư luận thôi. Chứ không phải là để chinh
phục Fouta. Nhưng tôi chẳng việc gì mà phải thổ lộ những suy nghĩ của
mình cho họ. Họ thực hiện những gì mà người ta đã đề nghị họ làm. Cũng
chẳng còn gì để nói với chính phủ nữa, nơi chúng tôi, do nghề nghiệp và do
thói quen cố hữu cổ xưa, thường là điếc trước tất cả những gì không phải là
mình: cần phải đòi hỏi chính quốc gia cần chú tâm và sáng suốt hơn nữa.”
– Thế thì những người Peul này thì thế nào? - Trung úy Plat cố gặng hỏi.
– Những người này khó nắm bắt, cả bằng tay cũng như bằng trí óc! Có
thể nói, ở đây họ đã đọc Montaigne. Các ông sẽ không bao giờ nhìn thấy
dân tộc nào lại rập rờn uốn lượn nhường ấy: không bao giờ ở cùng một chỗ,
không bao giờ nói cùng một lời.
– Họ không phải lúc nào cũng sẽ thoát khỏi chúng ta được.
