V
ĩnh biệt người anh, người thầy và người đồng nghiệp của chúng ta -
Hai Trung, một người anh hùng thầm lặng của Việt Nam, người có nhiều
phẩm chất khác thường nhưng nhân ái đến mức ông được cả bạn bè lẫn kẻ
thù kính trọng, đến mức phi thường gần như là thần thoại. Bây giờ mọi sự
đã khép lại, cầu mong ông được yên nghỉ trong cuộc đời tiếp theo của
mình, với tất cả nỗi đau và sự trớ trêu, tất cả bí mật và ký ức về những ngày
xa sưa tốt đẹp mà không phải tất cả đều được người đời hiểu đúng, cũng
được ông mang theo sang thế giới bên kia.
Nguyễn Quang Dy, lưu bút trong sổ tang của Ẩn, ngày 22 tháng 9 năm
2006
TÔI GẦN HOÀN TẤT bản thảo cuối cùng của cuốn Điệp viên hoàn
hảo thì Phạm Xuân Ẩn mất do bệnh phổi vào ngày 20 tháng 9 năm 2006,
chỉ tám ngày sau sinh nhật lần thứ 79 của ông. Vì một lý do nào đó mà khi
nghe tin Ẩn qua đời, trí nhớ tôi bỗng quay về dịp sinh nhật lần thứ 74 của
ông, “là ngày đen tối nhất trong đời tôi”, như ông nói. Sau khi hai chiếc
máy bay vừa đâm vào Trung tâm Thương mại Thế giới thì từ phía bên kia
của múi giờ quốc tế, ông Ẩn nhận được điện thoại giục bật ti vi lên. “Tôi
choáng váng. Tôi không thể thốt lên một lời, và suy sụp kéo dài. Tôi không
thể mừng sinh nhật của mình hay làm bất cứ việc gì. Tôi buồn vô cùng”. (1)
Cuộc đối thoại đó diễn ra khi chúng tôi mới gặp nhau. Vài năm sau,
ông Ẩn đã tiêu hóa hoàn toàn bản báo cáo của Uỷ ban 11 tháng 9. Trong
vòng hai ngày, ông đã nằng nặc đòi tôi lắng nghe phân tích của ông về tình
báo Mỹ trước khi xảy ra vụ tấn công.
Ngồi trong phòng của ông, tôi tự ghi cho mình một nhận xét, “Điên rồ
tới mức không thể diễn tả bằng lời”, ý nói điệp viên hàng đầu của Việt Nam
thời chiến tranh hiện vẫn còn say sưa theo đuổi đề tài về thất bại của tình
báo.
Sau này tôi mới biết Ẩn chưa thực sự bước ra khỏi nghề tình báo; ông
vẫn còn là “cố vấn” cho Tổng cục tình báo Quốc phòng của Hà Nội mãi đến
thời điểm sáu tháng trước khi ông qua đời. “Họ luôn yêu cầu tôi đọc tài liệu
rồi phân tích. Họ biết tôi sẽ đưa ra những đánh giá chân thực nhất bởi tôi
