Massachusetts mà hơn 30 năm trước đã thất bại trong cuộc tranh cử với
cương lĩnh chống lại chiến tranh Việt Nam thì giờ đây có thể tự hào nhận ra
rằng chúng ta đã sáng suốt. Cuộc chiến tranh của Nixon đã thất bại và quan
hệ giữa hai quốc gia chúng ta đã được xác lập. Vị cựu thượng nghị sĩ đã
ngoài tám mươi tuổi còn cho biết, sở dĩ ông đưa ra quan điểm chống chiến
tranh là vì trong thời kỳ Chiến tranh Thế giới, ông là phi công ném bom của
Mỹ tấn công các căn cứ của phát xít Nhật ở Đông Nam Á đã được cấp trên
phổ biến rằng nếu máy bay gặp nạn sẽ có Việt Minh của Hồ Chí Minh cứu
giúp. Cũng trong buổi đó, người tổ chức dạ tiệc, một doanh nhân lớn của
Boston đã đưa cho mọi người xem một bằng chứng lịch sử. Đó là phiên bản
một bức tranh liên hoàn do Hồ Chí Minh vẽ để hướng dẫn đồng bào mình
cứu phi công Mỹ khi gặp nạn ở Việt Nam. Ngoài những hình vẽ và hai lá cờ
của Việt Minh và Mỹ còn có câu thơ: “Bộ đội Mỹ là bạn ta - Cứu phi công
Mỹ mới là Việt Minh”. Bản gốc hiện vật này là của Bảo tàng Cách mạng
Việt Nam, còn phiên bản là do tôi sưu tập tặng ông doanh nhân trong một
chuyến sang Việt Nam mở doanh nghiệp.
Dường như trong sâu thảm lịch sử, trước cuộc chiến tranh đã từng có
những thế hệ xây đáp nền tảng cho sự thân thiện giữa hai dân tộc và phải
chăng Phạm Xuân Ẩn trong khi thực hiện nhiệm vụ của một nhà tình báo
chiến lược đã chạm được vào nền tảng ấy?
Cuốn sách của Larry Berman cùng nhằm làm sáng tỏ không chỉ con
người của Phạm Xuân Ẩn mà cả một chương sử không dễ nhận thức vì sự
khốc liệt bi tráng của nó. Và trong một chừng mực nào đó, qua cây bút của
một nhà sử học Mỹ, cuốn sách viết về một nhà tình báo Việt Nam sẽ giúp
làm bè bạn trên thế giới, nhất là những người Mỹ hiểu hơn về đất nước và
con người Việt Nam qua một cuộc chiến tranh kết thúc cách nay đã bốn
thập kỷ.
Chiến tranh luôn là đau thương và bi kịch. Và thường là vẫn để lại hậu
quả nhiều mặt trong những năm tiếp theo đó, thời gian đó ngắn hay dài
không phải là do người dân. Vâng, đã bốn thập kỷ sắp trôi qua…
Câu chuyện của Phạm Xuân Ẩn rất đặc biệt và dù gặp nhiều chuyện
“bi” và trắc ẩn, dường như lại toát lên một ánh lạc quan thầm lặng từ một
