Ai về địa phủ hỏi Gia Long,
Khải Định thằng này phải cháu ông ?
Một lễ tứ tuần vui lũ trẻ,
Trăm gia ba chục khổ nhà nông.
Mới rồi ngoài Bắc tai liền đến,
Năm ngoái qua Tây ỉa vãi cùng !
Bảo hộ trau dồi nên tượng gỗ:
Vua thời còn đó, nước thời không ! (2)
Vài hôm sau, Phan Châu Trinh và Nguyễn An Ninh lên Paris thăm Phan
Văn Trường.
Không hẹn mà nên, tại nhà luật sư Phan Văn Trường có cả Nguyễn Ái
Quốc và Nguyễn Thế Truyền. Mọi người tay bắt mặt mừng, rân ran chuyện
quê nhà.
Khi Phan Châu Trinh cho mọi người biết, lần này Nguyễn An Ninh qua
không phải bảo vệ luận án tiến sĩ mà quyết tâm mời Phan Văn Trường về
Sài Gòn làm báo nhằm khai tâm khai trí quốc dân và tiếp tục khởi xướng
dân quyền…
Nguyễn Ái Quốc tán thành việc làm ấy, nhưng kinh nghiệm từ tờ báo Le
Paria cho thấy mọi việc không đơn giản như con người mong muốn.
Nguyễn Ái Quốc nói:
- Làm báo ở quê nhà lúc này rất tốt, nhưng làm báo có hai cái khó, không
biết anh đã thấy chưa. Đó là tiền và độc giả. Có tiền mới ra được báo và có
độc giả tờ báo mới tồn tại. Thiếu một trong hai điều kiện ấy thì khó mà
thực hiện ý định tốt lành ấy được.
Phan Văn Trường chậm rãi nói thêm:
- Anh biết rõ anh Quốc vất vả với tờ Le Paria thế nào rồi chứ ? Khó lắm !
Phan Châu Trinh húng hắng ho rồi nói:
- Tôi cũng đã đặt vấn đề ấy ra, nhưng anh ấy rất tự tin, nên có gì cụ Trường
nhà ta phải giúp một tay với con cháu thôi.
Nguyễn An Ninh hào hứng nói:
- Nguyễn Ái Quốc làm báo trên xứ người, độc giả ít, tiền bạc thiếu thì khó
khăn luôn ở trước mặt là điều hiển nhiên. Còn tôi làm báo ở quê nhà chắc
