Vu gia
Phan Châu trinh
Chương 19
Mấy tháng nằm nhà thương, Phan Châu Trinh cố dẹp nỗi buồn sang bên,
coi như chẳng có chuyện gì xảy đến. Nghĩ cho cùng, càng để nỗi buồn xâm
chiếm thì càng gánh thất bại, nên ông cố nuôi hi vọng. Bởi, hi vọng là điều
cuối cùng người ta có thể làm được trước khi nhắm mắt. Cũng may, anh em
vẫn còn thương qúi ông. Ngày nào, họ cũng đem báo chí đến, thông báo
cho ông nghe những diễn biến trên thế giới và Đông Dương. Ngày cuối
tuần nào khỏe, anh em đều sắp xếp cho ông đến nói chuyện. Và buổi nói
chuyện nào cũng được người nghe tán thưởng, vì luôn có những thông tin
mới, những nhận định mới của diễn giả. Người Việt mình kể cũng lạ, hễ
phó bảng như Phan Châu Trinh ắt phải nói hay, phải có những điều đáng
học. Dù phê phán lối học cũ thế nào chăng nữa mà trong lúc nói có chêm
vào mấy câu Khổng tử nói, Mạnh tử nói để dẫn chứng, minh họa là bên
dưới không ít người gật gù ra chiều tâm đắc.
Những lần diễn thuyết gần đây với nhiều tư liệu trong tay, cộng thêm
những hiểu biết của một đời trăn trở vì nước, vì dân, Phan Châu Trinh đã
kịch liệt lên án sự cai trị của người Pháp ở Đông Dương. Mỗi lần một ít,
Phan Châu Trinh lột trần chính sách tàn ác mà thực dân Pháp đang thực
hiện ở Đông Dương, đồng thời cũng vạch rõ những âm mưu thâm độc của
các quan cai trị người Pháp, kể cả việc sử dụng một số quan lại tay sai
người Annam để đàn áp, bóc lột tầng lớp dân nghèo nhằm bần cùng hóa,
ngu dân hóa nhân dân. Theo ông, người Pháp làm chính trị mà không hiểu
chính trị đích thực, chỉ tạo nên một nền hành chính tào lao, tạo điều kiện
làm giàu cho một số ít cá nhân người Pháp và một số tay sai vô liêm sỉ. Lúc
đầu, ông cũng cùng quan điểm với những người đi trước, đồng nhất nước
Pháp với kẻ xâm lược, áp bức. Nhưng sau khi có điều kiện đọc một số tân
thư từ Trung Hoa, Nhật Bản tràn sang, ông thấy yêu một nước Pháp lý
tưởng của cuộc đại Cách mạng 1789, xóa bỏ nền quân chủ chuyên chế mục
ruỗng và thiết lập nền Cộng hòa, mở ra kỷ nguyên mới trong lịch sử nước
