PHAN CHÂU TRINH - Trang 48

Khi tỉnh lại, anh em cho biết, lúc đầu Trần Qúy Cáp bị tuyên xử án "lăng
trì" (đốt), rồi sau đổi ra “trảm quyết” (chém ngay).
Phan Châu Trinh và những học trò của Trần Qúy Cáp khóc thành tiếng.
Phan Châu Trinh cứ đưa tay đấm vào ngực gào lên: "Oan Lắm ! Oan lắm
!". Mọi người khuyên giải hồi lâu, tiếng nấc tủi hờn mới tạm lắng xuống.
Phan Châu Trinh đứng thẳng người dậy, bước tới bước lui một lúc rồi nói:
- Cụ Thai Xuyên của chúng ta chết như vậy là oan lắm. Pháp luật nước
Nam không cho phép như vậy, cho nên tôi nghĩ trong này còn có điều chi
khuất tất. Các anh là học trò của Thai Xuyên, các anh phải nhớ nỗi oan này.
Nay mai, chắc chắn trường Đông Kinh nghĩa thục cũng bị đóng cửa. Đây là
tin chính thức mà ông Babut đã báo cho tôi hay. Do vậy, để khỏi bị oan như
cụ Thai Xuyên, các cụ đã tham gia với nhà trường nên ai về nhà nấy. Đặc
biệt, xin các cụ cho tôi gửi mỗi người vài anh học trò của cụ Thai Xuyên.
Khi nào tình hình im ắng hãy tính tiếp. - Phan Châu Trinh quy nhìn đám
học trò, nói tiếp: - Các anh theo các cụ đây gắng học kiếm ít chữ dằn bụng,
đừng bỏ phí thời giờ. Cái gì người ta cho mình thì lúc nào đó người ta ưng
lấy lại, mình không giữ được; còn cái gì của mình thì mới là của mình.
Theo như phân tích của ông Babut, thì tôi cũng sẽ bị bắt và các anh cũng
khó tránh khỏi. Do vậy, có gì các anh cứ khai là nghe Hà Nội có trường dạy
giỏi, các anh rủ nhau ra học tiếng Pháp để có cơ sở ra làm quan. Còn việc
ra đây gặp tôi vì tôi hay tới trường diễn thuyết. Việc tôi với anh em ở quê
nhà Quảng Nam có liên lạc thư từ gì không thì các anh không biết. Có
nhiều lúc tôi trao đổi với anh em, ngoài nhắc lại việc quê nhà, động viên
học tập thì bàn bạc tân thư với những tư tưởng của các ngài Montesquieu,
J.J.Rousseau, Voltaire… Đây không chỉ là ý của tôi mà còn là ý của ông
Babut, các anh cứ nghe theo, tôi hi vọng chẳng đến nổi nào.
Phan Châu Trinh nhìn họ với cặp mắt trìu mến, biết ơn.
Có ý kiến đề nghị ông trốn sang Tàu hoặc sang Nhật Bản. Phan Châu Trinh
nói:
- Tôi cũng có nghĩ tới và tin anh em giúp tôi hết lòng như dạo nào, nhưng
nếu tôi bỏ đi thì coi như tôi có tội mới bỏ trốn, trong lúc tôi chẳng có tội gì.
Trong thư tôi gửi cho toàn quyền Beau và những việc tôi đã làm chứng tỏ