PHAN CHÂU TRINH - Trang 47

Pháp văn, vừa tính đường lập hội nông, hiệu buôn… tạo kinh phí cho
phong trào hoạt động. Công việc đang tiến triển tốt, thì phong trào "cúp tóc,
xin xâu" ở Quảng Nam bùng khởi. Tin tức truyền đến Phan Châu Trinh và
anh em mỗi ngày mỗi khác. Kết nối tất cả tin tức, Phan Châu Trinh và anh
em nghiệm ra rằng, từ khi phong trào Cần Vương, cụ thể khi Nghĩa hội ở
Quảng Nam tan rã. Phan Bá Phiến uống thuốc độc tự tử, Nguyễn Duy Hiệu
nộp mình, giải tán tất cả nghĩa dân, nghĩa sĩ trở về quê quán làm ăn, không
chịu khai ra người nào. Và từ ngày ấy, phong trào cách mạng theo hướng
bạo động ở Quảng Nam vẫn phát triển ngấm ngầm. Bên cạnh đó, sau khi đè
bẹp được những lực lượng chống đối, Pháp bắt đầu thẳng tay bóc lột nhân
dân Việt Nam bằng sưu cao, thuế nặng. Bọn quan Annam thừa nước đục
thả câu và muốn mau thăng quan tiến chức, làm vui lòng quan thầy nên
không trừ một thủ đoạn nào làm cho đời sống người dân đã khổ lại càng
khổ hơn.
Và việc gì đến phải đến.
Đầu tiên là dân huyện Đại Lộc rủ nhau kéo xuống huyện xin xâu. Quan
huyện thấy dân kéo đến đông quá, không dám ra tiếp, dân bèn kéo xuống
tỉnh. Trên đường đi, nhiều người bỏ làm ăn xin nhập vào đoàn. Hễ ai tình
nguyện vào đoàn kéo xuống tòa tỉnh xin xâu, thì cũng tình nguyện để cho
anh em cắt búi tó. Do vậy, trên đường đi cứ vẳng vẳng nghe lời vè: "Cúp hề
! Cúp hề !" rất vui tai. Đoàn người mỗi lúc một đông, khi đến toà sứ ở Hội
An thì đã lên đến hàng ngàn người.
Một đồn mười, mười đồn trăm. Các phủ huyện trong tỉnh, đâu đâu cũng có
dân kéo vào phủ, huyện xin xâu, trừng trị bọn quan tham. Nhân dân các
tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Bình Thuận, Thừa
Thiên, Quảng Trị, Quảng Bình, Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa đều hưởng
ứng.
Những ngày này, tất cả những đồng nhân của Phan Châu Trinh ở Hà Nội
đều lo lắng và dường như họ không rời nhau, ngoài những lúc đi nghe
ngóng tin tức. Và Phan Châu Trinh đã ngất khi nghe tin Trần Qúy Cáp đang
làm giáo thọ ở Khánh Hòa bị xử chém sau khi bị quan tỉnh bắt giam không
đầy một ngày một đêm.