PHAN CHÂU TRINH - Trang 46

lớn chưa một ai biết cách làm ra tiền. Sau khi bàn bạc với anh em, Phan
Châu Trinh viết thư về Quảng Nam trao đổi với Trần Qúy Cáp và Huỳnh
Thúc Kháng. Trần Qúy Cáp có học trò nhiều hơn nên cũng dễ dàng chọn
lựa. Trần Qúy Cáp "chọn mặt gửi vàng", rồi tập hợp hơn chục học trò toàn
là những cử nhân, tú tài trẻ tuổi, như: Mai Dị, Nguyễn Bá Trác, Lê Dư,
Phan Khôi… tại hiệu buôn Diên Phong, nói rõ:
- Cụ Tây Hồ đang có nhiều thuận lợi, song anh em ngoài ấy chưa quen cách
lập hội để tạo kinh phí hoạt động và hướng dẫn nhân dân cách hợp tác làm
ăn. Mấy anh đi lần này vừa giúp cụ Tây Hồ mở rộng phong trào, vừa tập
trung học thêm tiếng Pháp. Tôi tin sau một thời gian, các anh sẽ nói được
tiếng Pháp như người Pháp. Muốn chống họ, ta phải hiểu rõ họ. Binh pháp
Tôn Tử đã dạy: “Biết người biết ta, trăm trận trăm thắng”. Do vậy, thành
bại của phong trào, chúng tôi đặt hết vào đôi vai các anh.
Và để tránh tai mắt của nhà cầm quyền đương thời, những chàng trai trẻ đất
Quảng chia nhỏ từng tốp vài ba người lên đường ra Hà Nội.
Trong thời gian ở Hà Nội, Phan Châu Trinh cũng được anh em giới thiệu
viết bài cộng tác một số tờ báo, trong đó có tờ Đăng cổ tùng báo. Và từ đây,
Phan Châu Trinh quen biết với Babut, chủ bút tờ Đăng cổ tùng báo. Babut
là người Pháp có chân trong Hội Bảo trợ nhân quyền. Babut tin rằng ý
tưởng của Phan Châu Trinh không chỉ những người Pháp chân chính mà
ngay cả những người Pháp đang ăn lương cai trị xứ Đông Dương này cũng
ủng hộ. Bức thư gửi toàn quyền Beau được Phan Châu Trinh viết bằng chữ
Hán và Babut giúp ông dịch sang tiếng Pháp. Nội dung bức thư, Phan Châu
Trinh không chút ngần ngại nêu lên những tệ trạng của quan lại Nam triều
do Pháp dung dưỡng, bên cạnh đó, ông cũng đề nghị chính phủ Pháp sửa
đổi chính sách bảo hộ ở Đông Dương.
Thư này, Babut dịch ra gửi cho toàn quyền Beau và gửi đăng trên các tờ
báo tiếng Pháp. Trường Đông Kinh nghĩa thục cũng tức tốc cho làm bản gỗ
in ra hàng ngàn quyển phát đi khắp nơi.
Các chàng trai trẻ xứ Quảng cũng lần lượt đặt chân đến Hà Nội và được
Phan Châu Trinh dẫn đến giới thiệu với các nhân sĩ trí thức của trường
Đông Kinh nghĩa thục. Các anh em vừa tham gia dạy chữ Hán, vừa học