PHAN CHÂU TRINH - Trang 68

nghiệm từ bản thân ông. Hồi mới vào tù, tên coi ngục cầm xâu chìa khóa
vừa to vừa nặng, mở cửa phòng giam đẩy ông và quát:
- Vô đi !
Phan Châu Trinh còn chần chừ, thì bị y ta giơ cao xâu chìa khóa đập xuống
đầu. Bản năng sinh tồn buộc Phan Châu Trinh ra tay. Ông nghiêng người
một chút, rồi vươn tay bóp mạnh vào cổ tay cầm xâu chìa khóa, còn tay kia
đoạt xâu chìa khóa rơi xuống. Tên coi ngục la oai oải vội ngồi xuống ôm
chặt lấy chỗ Phan Châu Trinh vừa bấm mạnh vào.
Nhìn y một thoáng, Phan Châu Trinh treo xâu chìa khóa lên cửa phòng
giam, rồi bước vào trước cặp mắt ngán ngại của đám tù án nặng.
Nhưng bây giờ có trên năm mươi anh em, trong đó không thiếu người vì
nghĩa quên thân, không thiếu người bực bội vì phải chịu cảnh tù đày, không
chấp nhận một cái nhìn hoặc một câu nói xách mé của bọn người thô lỗ nên
chuyện đụng chạm cũng dễ xảy ra.
Phan Châu Trinh cũng đã sử Huỳnh Thúc Kháng làm đơn trình với quan
chánh tham biện cho anh em ở riêng một phòng, lấy cớ là các nước văn
minh luôn biệt đãi tù chính trị, không nhốt chung với tù thường phạm, hoặc
tù án nặng như ở đây. Và nước Pháp là một nước văn minh cũng không nên
có ngoại lệ đối với quốc sự phạm Annam. Ông cũng đã biên thư cho Babut
nhờ ông ta tác động với Hội Nhân quyền, kể cả phản ánh tình hình của anh
em ngoài này lên mặt báo, nhưng mọi việc vẫn chưa thấy chuyển biến gì.
Mỗi lần có người anh em nào đó ra đi, lòng ông đau như cắt. Đành rằng
không ai thoát khỏi vòng sinh tử, thánh Nghiêu, bạo Kiệt cũng đều mục
xương cả, nhưng anh em chết ở đây hay chết vì ủng hộ phong trào, Phan
Châu Trinh thấy mình như người có lỗi. Vừa khóc Tiểu La, nay lại khóc
tiếp Tú Thạc (Dương Đình Thạc, hiệu là Trường Đình). Tú Thạc là người
cùng huyện và bạn đồng môn. Anh có người anh trai là Dương Đình
Thưởng, đỗ tú tài. Dù nhà nghèo, nhưng hai anh em rất siêng học, có tính
khẳng khái. Ngày đó, bạn đồng học trong tỉnh đều khen và tặng cho cái
tiếng "nguyên phương qúi phương". Đúng ra hai anh em không liên quan gì
tới việc đề cao tân học, song trước đó vì tính khẳng khái mà đứng ra bênh
vực dân nghèo, tố cáo bọn nha lại nhũng nhiễu dân. Bọn quan lại địa