PHAN CHÂU TRINH - Trang 86

vẫn nghĩ đất trời quá chật.
Phan Văn Trường nói thêm:
- Trò chuyện với anh, tôi nghĩ ra thêm điều này. Với cái học ấy và đã hình
thành nên nền văn hóa ấy thì khó nói đến bình đẳng. Vua đã là "con trời"
thì ai ai cũng phải cúi lạy, nhất nhất nghe theo dù biết điều ấy không đúng.
Quan là "cha mẹ dân" thì luôn luôn có những lời dạy bảo và con cái phải
nghe, dù những lời dạy bảo ấy rất ư tào lao. Chồng cao hơn trời (chữ phu
cao hơn chữ thiên) nên vợ phải phục tùng dù nó ngu dại hơn mình, v.v…
Một dân tộc mà con người không được bình đẳng ngay từ trong nhà thì khó
mà tiến bộ.
- Tôi cũng đồng ý với anh. Nhưng lúc này vẫn còn nhiều người cho rằng tôi
là kẻ phản thầy, tôn sùng Tây phương, nịnh bợ nước ngoài. Tôi hoàn toàn
cảm thông bởi họ không chịu học, không chịu đọc tân thư, suốt ngày chỉ
chúi mũi vào Khổng tử viết, Mạnh tử viết… Với tôi, sùng bái ở đây chẳng
qua là học những ưu điểm của phương Tây, cụ thể là những ưu điểm của
người Pháp - một dân tộc biết dấy lên phong trào Ánh sáng và biết làm
cuộc Cách mạng 1789ï. Chẳng lẽ ngày nào đó người Pháp thi nhau uống
thuốc phiện với dấm thanh tự tử hàng loạt, ta cũng nhắm mắt học theo hay
sao ? Bậy bạ hết sức ! Tôi không muốn bạo động, mà muốn tự mình mạnh
lên. Dân ta không tự ngoi lên được thì trong tương lai dân ta còn bị giết, bị
chết một cách vô lối nhiều hơn nữa. Không nên trách cứ, oán thán ai cả, mà
phải thấy được cái sai, cái yếu của mình thì mới có khả năng vươn lên
được. Chúng ta phải có cái tiền đề là làm sao cho người ta tôn trọng mình
và phải có khả năng tự hiểu mình. Đó là điều kiện tôi cần để dân tộc
Annam tồn tại và phát triển.
- Buổi trò chuyện hôm nay, tôi hiểu thêm anh và xin hứa với anh tôi sẽ cố
gắng hết mình để cùng với anh và bạn bè của anh, chúng ta làm được cái gì
đó cho dân cho nước, khỏi phí một đời.
Nghe những lời tâm huyết của Phan Văn Trường, Phan Châu Trinh tưởng
chừng như được chắp thêm cánh. Sát thân để thành nhân cũng là điều tốt,
nhưng trong hoàn cảnh xã hội hiện thời, cả hai người không tán thành. Và
Phan Châu Trinh cũng thấy rằng, bữa nói chuyện hôm nay thật bổ ích, giúp