Mọi người thường có xu hướng tập trung vào các nhiệm vụ và quy trình mà
họ quen thuộc nhất. Khi có một nhiệm vụ phải hoàn thành, chúng ta tập
trung vào việc hoàn thành nó thay vì tối ưu hóa cách chúng ta hoàn thành
nó. Chúng ta không kiểm nghiệm các giả định của mình. Điều này được gọi
là tính cố định chức năng (functional fixedness), được nhà tâm lý học xã hội
Karl Duncker mô tả là “một rào cản tâm trí chống lại việc sử dụng một đối
tượng theo cách mới để giải quyết vấn đề.”
30
http://en.wikipedia.org/wiki/Functional_fixedness
Bạn có thể đã nghe đến những thí nghiệm kinh điển về tính cố định chức
năng. Những người tham gia được đưa cho một hộp đinh, một ngọn nến,
cùng một hộp diêm và được yêu cầu gắn cây nến lên tường sao cho sáp
không nhỏ giọt xuống sàn nhà phía dưới. Để tìm ra giải pháp họ phải nghĩ
lại về cách dùng các vật quen thuộc đó. Đổ đinh ra khỏi hộp và dùng đinh để
gắn hộp vào tường, làm thành một “giá đỡ”, sau đó sử dụng một chút sáp
nến làm chất dính gắn ngọn nến vào kệ.
Chúng ta không giỏi nghĩ khác đi. Trong cuộc sống hằng ngày, khả năng
nhìn nhận một vật hay một quy trình chỉ có một mục đích giúp não bạn làm
việc hiệu quả hơn. Nhưng khả năng đó khiến chúng ta không có khả năng
đưa ra giải pháp mới lạ cho các vấn đề phức tạp.
Trong thí nghiệm nến và hộp, những người tham gia biết rằng họ có một vấn
đề cụ thể phải giải quyết. Họ được biết rằng có giải pháp cho nó – vấn đề chỉ
là họ phải tìm ra được giải pháp đó. Trong cuộc sống, không phải lúc nào
chúng ta cũng nhận ra rằng có một vấn đề. Ngay cả khi chúng ta thất vọng
hay thiếu thứ gì đó, chúng ta không nhận ra điều đó tệ đến thế nào trừ khi ta
có gì đó để so sánh. Trên thực tế, như tác giả Daniel Pink chỉ ra, thậm chí
việc cung cấp động lực rõ ràng để “tư duy vượt giới hạn” (think outside the
box) cũng không ích gì.
31
http://www.ted.com/talks/dan_pink_on_motivation.html
