Giai cấp này từ đâu mà ra? Nó không là một bộ phận của đời sống kinh tế
xã hội mà chỉ sinh ra từ một tổ chức đặc thù bắt nguồn từ một đảng gồm
những người có đặc lợi, đặc quyền vì nắm giữ độc quyền cai trị. Djilas
nhận định giai cấp mới này càng phát triển thì cái đảng tiền phong ấy càng
suy yếu. Điều nghịch lý là giai cấp mới nắm độc quyền khi mệnh danh là
tiên tiến vô sản. nhân danh giai cấp công nhân để thống trị xã hội đã là giai
cấp thống trị giới công nhân. ở trong giai cấp mới này, người ta không thừa
kế điều gì ngoài việc len lỏi leo lên địa vị cao trên bậc thang quyền lực, đòi
hỏi trung thành với đảng, tức là với giai cấp mới. Những đặc điểm của giai
cấp mới này là độc quyền cai trị, củng cố bằng những tín điều thư lại. Về
mặt lý luận thì chủ nghĩa cộng sản mở ra với mọi người, song mặt khác nó
tập trung quyền trong tay thiểu số lãnh đạo. Cái mâu thuẫn ấy còn biểu lộ
qua việc trong khi hứa hẹn thủ tiêu những khác biệt xã hội, nó lại gia tăng
đặc quyền đặc quyền đặc lợi cho những kẻ gia nhập tổ chức này.
Quá trình lịch sử tại các nước xã hội chủ nghĩa đã chứng thực những viễn
tượng trong hệ thống cộng sản qua phân tích của Milovan Djilas. Chủ nghĩa
nhà nước trong tay giai cấp mới là hai mặt của xã hội dưới chế độ cộng sản.
Tôi gọi nó là một thứ chủ nghĩa Djilas .
Người được coi như kiến trúc sư của họa đồ cải cách Yakovlev đã chỉ
trích đảng cộng sản là một hệ thống trì trệ xã hội do chế độ quyền lực cá
nhân sinh ra. Shostakovsky nguyên Viện trưởng trường Đảng cũng phải thú
nhận: “Về chọn lựa chủ nghĩa xã hội: Nhân dân đã theo những khẩu hiệu
của người bôn-sê-vích mà bẩy mươi năm sau vẫn lập đi lập lại là: đất cho
nông dân, nhà máy cho công nhân, quyền lực về các Xô viết và hòa bình
cho dân tộc. Chúng ta không hoàn tất những khẩu hiệu ấy. Đất vẫn ở trong
tay Nhà nước, nhà máy thuộc về các bộ, quyền lực trong tay Đảng và nói
chung không có hòa bình giữa các dân tộc.”
Trầm tích hậu cộng sản: Vượt quá khứ cộng sản vẫn còn là một con
đường nhiều gai góc và phức tạp vì chủ nghĩa cộng sản đã để một dấu tích
đầy ngịch lý trong lịch sử và văn minh nhân loại. Một nhà văn Hung, Péter
Esterházy đã kinh qua giai đoạn ấy nhận xét: “Ngay cả nếu thực là đất nước
đã tống khứ được chủ nghĩa cộng sản vào năm 1956 như con chó giũ sạch