PHÊ PHÁN HỆ TƯ TƯỞNG MÁC-XÍT - Trang 22

cả những điều khác phải sát nhập vào trong khoa học thực nghiệm của tự
nhiên và lịch sử, dẫn đến quan niệm của người cộng sản nhằm xây dựng
một “thế giới quan khoa học”. Trong Biện Chứng của Tự Nhiên, Engels chỉ
nhắc đến Marx một lần trong việc áp dụng phương pháp biện chứng vào
khoa kinh tế chính trị học. Dựa trên những kiến thức của khoa học tự nhiên
ở thời đại của ông, Engels đến gần với Hegel thời già qua giai đoạn
Wissenschaft der Logik, những kiến thức này phần lớn đã lỗi thời – tuy
nhiên, những nét chính yếu trong tư tưởng của ông như khuynh hướng tự
nhiên, nhận thức là phản ánh thực tại, tri thức có tính tương đối, tự nhiên có
những quy luật biện chứng độc lập với tư tưởng con người vẫn được coi là
những mẫu mực của triết học cộng sản hiện đại. Bản chất “khoa học” trong
phép biện chứng như Engels trình bày qua hai tác phẩm Chống Duhring và
Biện Chứng của Tự Nhiên có khả năng thâu nhận mọi thành quả khoa học,
song điều đó không có nghĩa là triết học của ông đóng góp vào việc phát
triển khoa học. “Phương pháp biện chứng” như Engels quan niệm không
phải là một phương pháp có khả năng phát hiện những thành quả mới cho
khoa học tự nhiên. Quả thật “Biện chứng của tự nhiên” của Engels chứa
đựng nhiều điển hình về một suy luận thuần túy trong những phiêu lưu kiến
thức của ông đối với các khoa học tự nhiên và toán học. Giới hạn trong
phép biện chứng, Engels đã loại bỏ hai khám phá lớn nhất ở thời đại của
ông là nguyên lý thứ hai của nhiệt động lực học và lý luận chọn lọc tự
nhiên (Xem “Triết học và Khoa học” của ĐPQ, xb. năm 1972). Nhà sinh
vật học người Pháp J. Monod gọi khoa biện chứng duy vật này là một
“phóng chiếu vật linh”. Quả thật, Engels không giải quyết được lưỡng luận
đề ra trong mối quan hệ giữa hệ thống và phương pháp: một đằng ông quan
niệm những khái quát triết lý không có giá trị nếu không xây dựng trên
kinh nghiệm khoa học, mặt khác khi phê phán chủ nghĩa duy nghiệm, ông
lại cho triết học giữ vai trò kiểm soát đối với thực nghiệm.
- Sở dĩ những người cộng sản sau này như Lênin và Stalin chấp nhận toàn
bộ lý luận biện chứng tự nhiên của Engels vì quan niệm một lý luận phát
triển từ trình độ thấp lên trình độ cao có giá trị thực tiễn về mặt chính trị
trong mục tiêu đấu tranh của người cộng sản như xác quyết tính ưu việt của