Quay trở lại với thí nghiệm với những lon Coca, trong vòng 72h tất cả
những lon Coca đều biến mất. Nhưng số tiền lẻ thì sao? Chiếc đĩa đựng 6 tờ
đôla không bị động tới cho đến thời điểm chúng tôi đưa nó ra khỏi tủ lạnh.
Vậy điều gì đang diễn ra ở đây?
Khi nhìn ra thế giới xung quanh, hầu hết những hành vi không trung
thưc mà chúng ta nhìn thấy đều không liên quan trực tiếp đến tiền mặt. Các
công ty gian lận trong hoạt động kế toán, các nhà vận động hành lang gian
lận bằng cách chiêu đãi tiệc tùng đối với các chính trị gia; các công ty dược
gian lận bằng cách chu cấp những kỳ nghỉ sang trọng cho các bác sỹ và gia
đình họ. Chắc chắn, họ không gian lận tiền trực tiếp. Đó là quan điểm của
tôi : gian lận sẽ dễ dàng hơn rất nhiều nếu nó không trực tiếp dính dáng đến
tiền.
Những kiến trúc sư của vụ sụp đổ Enron - Kennenth Lay, Jefferey
Skilling và Andrew Fastow đã lấy đi hàng triệu đôla tiền lương của rất
nhiều phụ nữ cao tuổi. Nhưng bạn có nghĩ rằng họ có thể đánh một người
phụ nữ bằng dùi cui và cướp tiền trên tay họ không? Câu trả lời của tôi là
không.
Vậy điều gì cho phép chúng ta gian lận khi nó không liên quan đến
tiền? Động cơ phi lý trí đó hoạt động như thế nào?
Vì chúng ta ngụy biện quá giỏi cho hành động gian lận của mình nên
rất khó để phác thào một bức tranh là làm thế nào các vật thể phi tiền tệ lại
ảnh hưởng đến sự gian lận của chúng ta. Ví dụ, khi lấy một cái bút chì,
chúng ta có thể ngụy biện rằng các đồ dùng văn phòng là một phần tiền
chúng ta được hưởng. Chúng ta có thể nói rằng việc lấy một lon Coca từ tủ
lạnh công cộng là không có vấn đề gì, bởi xét cho cùng, thì tất cả chúng ta
đều đã bị lấy đi một vài lon Coca. Có thể Lay, Skilling và Fastow nghĩ rằng
việc gian lận sổ sách của Enron sẽ không có vấn đề gì vì đó là một giải
pháp tạm thời khắc phục khó khăn của công ty.
Vì vậy, để hiểu đúng bản chất của sự không trung thực, chúng ta cần
phải phát triển một thí nghiệm thông minh, trong đó những đối tượng thí
nghiệm sẽ được phép đưa ra một số lý do. Chúng tôi cùng suy nghĩ về điều
này. Già sử chúng tôi sử dụng loại tiền mang tính chất tượng trưng, ví dụ
