Sự thích nghi chính là nguyên nhân khiến chúng tôi hình như quên được
rất nhanh mọi chuyện. Vừa mới hôm kia, chúng tôi còn sống dưới lửa đạn,
thế mà hôm nay, chúng tôi đã đi lêu lổng và sống buông thả.
Ngày mai, chúng tôi sẽ trở lại chiến hào. Thực ra, chúng tôi chẳng quên
cái gì cả. Ngày nào chúng tôi còn ở hậu phương, thì những ngày ở hỏa
tuyến đã qua, giống như những hòn đá chìm sâu xuống trong con người;
chúng nặng nề quá khiến chúng tôi không đủ sức nghiền ngẫm. Nếu chúng
tôi cứ nghiền ngẫm, chúng sẽ tiêu diệt chúng tôi ngay, bởi vì, tôi đã nhận
xét thấy điều này: những sự kinh khủng có thể chịu đựng được nếu như
người ta bằng lòng cúi đầu xuống, trái lại, chúng sẽ giết chết ta, nếu ta nghĩ
đến chúng.
Cũng như khi ra mặt trận, chúng tôi trở thành những con vật - vì đó là
điều duy nhất làm cho chúng tôi đứng vững được - thì khi về nghỉ ngơi,
chúng tôi trở nên những chú hề nhạt nhẽo, và những anh chàng nhác nhớn.
Không thể làm gì khác được, hoàn cảnh bắt buộc đúng phải như thế, dù thế
nào, chúng tôi cũng muốn sống đã. Vì vậy chúng tôi không muốn vướng vít
những tình cảm có thể rất là đẹp đẽ trong thời bình, nhưng ở chỗ này, thì
quá là không hợp một tí nào.
Kemơrich chết. Hai Vethut chết. Đến ngày phán xét cuối cùng, khó mà
lắp lại được cái thân hình của Han Cramơ đã bị một quả đại bác nghiền nát
như tương. Macten cụt cả hai chân, May chết, Mác chết, Bay chết,
Hammơlinh chết; một trăm hai mươi người chết rải rác trong các trạm cứu
thương, da thịt thủng nát; thật là một điều đáng nguyền rủa, nhưng cái đó
có liên quan gì đến chúng tôi bây giờ...
Chúng tôi sống. Nếu chúng tôi có thể cứu được họ, phải, người ta sẽ thấy
chúng tôi chẳng ngần ngại hy sinh tính mạng của mình. Chúng tôi có thể
lên đường ngay, vì khi cần đến, chúng tôi có một sức bật kỳ dị; chúng tôi
không biết sợ mấy, chỉ trừ có sợ chết, nhưng cái đó lại là chuyện khác,
chuyện của có thể.
