Nhưng các bạn của tôi đã chết, chúng tôi không có cách gì giúp họ được;
họ đã yên phận rồi. Ai biết được số phận chúng tôi sẽ ra sao...
Điều chúng tôi mong muốn bây giờ là nằm khểnh ra đó, ngủ và ăn cho
đầy tễ, uống rượu bí tỉ và hút, để cho ngày giờ khỏi trống rỗng. Đời người
ngắn ngủi.
Sự khủng khiếp ở mặt trận sẽ biến đi, khi chúng ta quay lưng lại nó,
chúng tôi đem những chuyện ở mặt trận ra đùa cợt một cách tục tĩu và ác
khẩu. Khi một người chết, chúng tôi bảo là hắn đã ngậm đít lại rồi, chúng
tôi cứ tếu như thế, chẳng tha cái gì. Nhờ vậy mà chúng tôi không phát điên.
Chúng tôi còn nhìn mọi chuyện bằng con mắt ấy là chúng tôi còn đứng
vững được.
Nhưng chúng tôi chẳng quên đâu! Điều mà các báo chí chiến tranh nói
về óc trào phúng của quân đội, bảo rằng họ lo tổ chức những cuộc khiêu vũ
khi vừa ra khỏi khu vực pháo kích, điều đó chỉ là chuyện ngớ ngẩn. Sở dĩ
chúng tôi làm như thế không phải tại chúng tôi thích trào phúng, mà là vì
nếu không trào phúng thì chết mất. Phần khác cũng chẳng mấy lúc nữa mà
cạn tủ, rồi cái trào phúng của chúng tôi mỗi tháng một trở nên chua chát.
Và tôi biết rằng, hiện giờ, khi chúng tôi đang đánh trận, tất cả những gì
lắng sâu xuống cõi lòng chúng tôi như những tảng đá, sẽ trỗi dậy khi chiến
tranh chấm dứt và chỉ lúc ẩy mới giải thích được: cái sống, cái chết.
Những ngày, những tuần, những năm ở mặt trận lúc ấy sẽ sống lại và các
bạn đã chết của chúng tôi sẽ trở về và sẽ cùng đi với chúng tôi. Đầu óc
chúng tôi sẽ tỉnh táo, chúng tôi sẽ có một mục đích, và cứ thế chúng tôi sẽ
đi cùng với các bạn đã chết bên cạnh chúng tôi và, phía sau chúng tôi,
những năm ở mặt trận: chúng tôi sẽ đi... chống ai, chống ai...
Trong vùng này, vừa có những buổi biểu diễn của một đoàn kịch mặt trận
Trên một hàng rào, vẫn còn thấy dán những tờ quảng cáo sặc sỡ. Cốp và tôi
đang trố mắt ra nhìn. Chúng tôi không thể hiểu được sao lại còn có những
