a) Trước tiên phải đặt vấn đề chánh giáo tức là một nền giáo dục đúng,
hợp tình, hợp lý và toàn diện để đào tạo những con người, những bậc anh
hùng. « Học không sai » mới theo đúng đường. Học đã sai thì còn mong gì
mở mặt non sông mà chỉ dìm thêm non sông vào bóng đêm những trang
thảm sử !
b) Nên đặt cho đúng vị trí quốc gia ta trong một thế giới cạnh tranh
kịch liệt của liệt cường : mạnh thắng, yếu thua. Muốn không thua tất phải
mạnh, phải giàu mà đạt được sự giàu mạnh thì trước hết phải khôn. Khôn là
kết quả của học vấn.
c) Học cần phải có chuyển ngữ, chuyển ngữ Hán là của Tàu, chuyển
ngữ Pháp là của Pháp. Việt Nam phải có chuyển ngữ riêng : chữ nôm hay
quốc ngữ. Các cụ chọn quốc ngữ vì thấy nó rất thuận lợi
. Nhận định về
chuyển ngữ như thế là nhận định tiến bộ. Dù chữ quốc ngữ vẫn còn các
khuyết và nhược điểm trầm trọng, nhưng trong cái thế muốn quảng bá cho
đại chúng, quảng bá những bài học đơn giản, quốc ngữ có thể đóng trọn vai
trò chuyển ngữ ít nhứt trong những buổi đầu. Trần quí Cáp đã vượt qua dư
luận nặng nề đương thời, cho quốc ngữ là của Tây, của cố đạo, nhiều người
tự trọng vẫn cấm con em dòm ngó, vì họ nghĩ nó là thứ chữ phản quốc, thế
mà Trần quí Cáp dám gọi nó là « hồn trong nước ». Chỉ chừng đó cũng cho
biết ông thật gan dạ đầy mình. Phải dạy nó trước cho dân ta, nhưng chưa đủ,
vì nền học vấn của ta quá thiếu sót mà thế giới đang bước tới bằng những
bước khổng lồ. Vậy cần phải phiên dịch các sách Âu Mỹ, Trung Học (Mà lạ
lùng, ông dám gọi là Chi Na theo phiên âm đúng nhất). Khoa học, kỹ thuật,
triết học là những cánh cửa để mở vào một thế giới mới. Nhưng không phải
chỉ có thế giới hiện đại mà cả thế giới cổ điển đã thành truyền thống của Á
Châu :
Á, Âu chung lại một lò,
Đúc nên tư cách mới cho rằng người.
d) Cái học của ta xưa nặng từ chương, không để ý gì đến các hoạt động
khác như kinh tế, thương mãi. Do đó, sĩ phu ta tự cách biệt hẳn với đời sống
xã hội và nước ta cứ nghèo mãi. Vậy nay cần hô hào, tán dương nông, công,
