thiệp với vùng Quảng Nam – ngoài chịu ảnh hưởng Trần quí Cáp mà cả với
Quảng Nam – trong (nay Quảng Tín) chịu ảnh hưởng Huỳnh thúc Kháng.
Thương cuộc này do ông Bang kỳ Lam đặc trách, tọa lạc ở đường Chùa Cầu.
Đây là một căn nhà thuê, khá rộng, phía sau có gác (sau không hiểu vì cớ gì
biến thành trụ sở, sở Mật thám Pháp). Người quản lý tên là Mai Tảo làng
Thanh Hà (cạnh Hội An), vì có chân học sinh nên gọi là Học Tảo, khoảng
hai mươi lăm tuổi. Số nhân viên cũng khá đông, không kể ba lao công.
Thương cuộc bán đủ loại sỉ và lẻ : vải, gạo, đường, quế, tơ, là những hàng
chính bán cho Trung Hoa ; cau khô, đường mắt tre, dầu phụng bán sỉ cho
các ghe ở tứ phương về mua đem bán lại cho các chợ ở thôn quê. Vì là một
công cuộc doanh thương ở thành phố lớn (thời ấy, Hội An còn rất phồn
thịnh) nên các tổ chức có phép tắc, hàng hóa xếp đặt, phân loại có ngăn nắp.
Nhiều hàng hóa đã bắt chước theo lối trình bày mới như nước mắm Nam Ô
đã biết vô chai, dán nhãn. Trên các món hàng hóa đều có thẻ tre, biên giá
nhất định. Nhân viên tiếp khách lịch sự, mỗi người biết dùng sổ tay bỏ túi để
ghi chép hàng xuất nhập. Hàng nhập được đưa vào các kho A.B.C. khác
nhau. Nhân viên kiểm soát ghi nhận cẩn thận. Có thể nói đây là một thương
cuộc có qui củ bậc nhất của ta thời ấy. Sau này không chỉ bán hàng hóa,
thương cuộc còn bán tân thư, bản đồ, sách vở, bút mực… Thương cuộc hóa
thành chỗ tụ hội của các sĩ phu hâm mộ Duy Tân. Đồng bào đến mua hàng
giùm thì gọi người bán hàng bằng thày và có người sẵn sàng không nhận
tiền thối lui hoặc mua giá cao hơn giá đã định để « các thầy lấy tiền mua
thuốc cho anh em hút chơi ».
Khi thương nghiệp tiến mạnh thì công nghệ, nông nghiệp… cũng tiến
theo. Đây là thời gian gây nhiều hứng khởi nhất cho các nhà sản xuất.
Ngành buôn không chỉ thu hẹp trong tỉnh mà còn mở rộng ra tới Hà
Nội. Công cuộc này khởi sự từ khoảng năm 1906, nhưng không rõ trước hay
sau khi ông cử Dương bá Trạc cầm đầu một phái đoàn từ Bắc vào thăm
Quảng Nam theo lời mời của Trần quí Cáp. Thời ấy vẫn có nhiều người từ
Quảng Nam ra Bắc theo chân các ông Phan sào Nam, Phan châu Trinh. Chắc
bạn đọc chưa quên Trần quí Cáp đã giao cho ông Hồ thanh Vân đem cái bài
