thứ Hà Nội ưa thích và mua của Hà Nội những thứ mà Nghệ An, Quảng
Nam cần dùng : như mua the của Hà Nội một cây hai áo chỉ có bốn đồng về
bán tám đồng, thuốc trà mười sáu bánh 2 đồng về bán 4 đồng, lời gấp đôi
v.v…
Vì là Quốc Thương chớ không phải chuyện tư cho nên kiếm lời được
đồng nào, chúng tôi chắt bóp quí báu đồng ấy. Chúng tôi không tiêu vào đó
một xu, ăn uống xài phí gì lấy tiền nhà ra, chứ không đụng vào tiền của
nước ».
Ấy là tình cảm của những « đảng viên » Duy Tân dù Duy Tân không
phải đảng mà chỉ là Phong trào tự do. Sức mạnh của Phong Trào rõ ràng
không phải căn cứ trên vật chất mà là tinh thần.
Ra Hà Nội, theo lời ông Hoán, lần đầu ông còn gặp nhiều người. Ngoài
một số nhân vật ông Nguyễn hiến Lê nhắc tên trong Đông Kinh Nghĩa Thục
còn mấy vị sau đây : Hoàng Giáp Nguyễn đình Căn, người có lẽ đã đưa
Dương bá Trạc vào Quảng Nam theo lời mời của Trần quí Cáp, Nguyễn hữu
Dụng (không khoa bảng nhưng giỏi có tiếng), Nguyễn hữu Kha (Thiều
Chữu) ở chùa Quán Sứ Hà Đông. Ngoài số lời của Quốc Thương, ông còn
được các vị ở Hà Nội quyên giúp một số bạc 2.000$ (hai ngàn) đem về để
góp phần vào các cơ sở mới tạo dựng.
Sau đó, công việc buôn bán cứ phát triển đều đều.
Về công cuộc Quốc Thương này, trong Đông Kinh Nghĩa Thục tuy
không nói tới trực tiếp, nhưng ta cũng có thể thấy gián tiếp. Ở trang 86, tác
giả có kể lại giai thoại mặc đồ tây của hai chí sĩ ở Hà Nội : « Thế là hai cụ
thắng bộ Âu phục đúng « mốt Tây Hồ » nghĩa là một cái áo bành tô và một
chiếc quần bằng vải nội hóa Quảng Nam nhuộm đen, thắt cái cà vạt cũng
bằng vải đen, đi đôi giày « dôn »mỏ vịt và đội cái nón « cát » trắng rồi
khoác tay nhau y như Tây, bước ra cửa, mỗi người phì phèo một điếu thuốc
lá « quả đất ».
Qua giai thoại ấy, ta thấy kể từ 1907 ở Hà Nội còn có « nhập cảng »
thêm những vải để may áo quần Tây bằng nội hóa dệt ở Quảng Nam nữa.
