bị tội cắt bím tự xem như hình phạt đau xót, nhục nhã nhất đời ; hoặc ai theo
tân phái mà cắt bím đi là bị búa rìu dư luận không chịu nổi.
Nhưng nhà nho đâu có quyền dừng lại. Và khi những nhà nho tài giỏi,
nghiêm trang đạo đức nhất xuất hiện với bộ tóc ngắn, tự nhiên gây những
xúc động sâu xa và gây những ảnh hưởng rất tốt.
Từ đó, có một cuộc tuyên truyền rộng rãi về việc hớt tóc cho thuận lợi
với hoạt động mới của Tân sinh hoạt, tân văn hóa. Dân chúng thấy hay cũng
bắt chước. Và người ta ở đời ai cũng có cái thói này : hễ làm điều hay cũng
như dở, cách mạng cũng như hút thuốc phiện, những việc mới lạ, không bao
giờ muốn chỉ cá nhân mình làm mà muốn kẻ khác cũng phải làm với mình.
Kẻ cắt tóc rồi, hoặc vì hảo ý giúp bạn tiến bộ, hoặc muốn khỏi bị cô độc thôi
thì ra sức tuyên truyền cổ động bằng đủ cách : lời nói, vè, thơ, ca dao, bài
hát. Thậm chí có khi còn dùng bạo lực đè ngửa đương sự xuống thiến ngay.
Khi việc dĩ lỡ rồi, đương sự chỉ còn cách xuống giọng năn nỉ anh em mỹ
thuật hoá cho dễ ngó. Thật ra, hồi ấy chỉ mới biết vanh tóc cho ngắn, cho
gọn, chớ đâu đã biết hớt theo kiểu mẫu gì ! Huống chi đến thời 1908, cả
ngày có khi phải hớt những năm bảy trăm cái đầu cho kịp gia nhập đoàn xin
xâu thì chắc họ chỉ cắt cho xong bất chấp xấu tốt.
Thời ấy, Phong trào đang lên, ở thôn quê Quảng Nam thường có những
thanh niên sắm một cái kéo, một cái lược, đi vào các nhà quen những buổi
trưa để tuyên truyền rỉ rả với một chàng nào đó. Khi chàng ta xiêu lòng, anh
thanh niên có thể giúp chàng xin phép cha mẹ cho dễ dàng rồi rủ nhau ra đầu
hè, có gió hiu hiu. Anh thanh niên dở kéo lược ra và bắt đầu lên giọng nói vè
cho đương sự mê mẩn, không còn tìm đường tháo lui nào nữa. Có lẽ có
nhiều bài vè nào khác, nhưng tới nay, tôi chỉ còn thấy nhắc mỗi bài mà
người ta bảo do ông Phan Khôi đặt ra. Trước kia, tôi có thấy một bản đầy đủ
trong báo Ngày nay của Nguyễn tường Tam. Sau này, cũng thấy có vài bản,
nhưng không đầy đủ. Tôi đăng toàn văn bài vè đã có địa vị lớn trong Văn
học sử và Duy Tân sử Việt Nam đó :
VÈ CÚP TÓC
