Kìa đầu tóc bạc, đổi đầu tóc xanh
Nay nói với các anh ham học,
Chữ lợi quyền ngang dọc cả năm châu.
Này là Úc, này là Á, này là Âu,
Trong thế giới đâu đâu cũng vậy,
Núi non vậy, hải hà cũng vậy,
Rán sức mình vùng vẫy thử coi chơi.
Một mai thuyền nọ xa vời,
Đò đưa đến bến thảnh thơi nhiều ngày.
Đố ai không học mà hay !
Tôi nói đây chính là một bài thơ mới của 1905-1906 chắc cũng không
phải quá sai. Nó bao gồm các thể thích hợp cho giọng điệu, tư tưởng, tình
cảm mới và nhất là không phải để xem mà còn để nói, để đọc, để truyền
những rung cảm cho đối tượng bằng phương thức mới. Đây là thơ mới đang
thời kỳ dò dẫm của Phong Trào Duy Tân để rồi sau đó, một nhân vật của
Phong Trào này, Phan Khôi (cũng người Quảng Nam) năm 1932 chính thức
đưa ra một văn kiện như tuyên ngôn của thơ mới và tự sáng tác bài thơ mới
đầu tiên trên Phụ Nữ Tân Văn dẫn theo, sau đó Phong trào thơ Mới rầm rộ
trong mười mấy năm trời trên toàn cõi Việt.
*
Phong Trào Duy Tân thực sự còn một thành tích không thể nào không
nhắc tới trăm ngàn lần, nhất là đối với người Việt Nam miền Nam chúng ta.
Duy Tân thực chất là theo mới. Mà theo mới chủ yếu chính là học các nghề
khéo của Tây Phương. Chúng ta thua Tây Phương không phải vì tinh thần
mà chính là vì khả năng tổ chức, khả năng sản xuất, phát triển khoa học, kỹ
thuật. Nếu Duy Tân mà không học nghề tới nơi tới chốn thì không nên gọi là
Duy Tân mà chỉ là cải lương hình thức. Chính sau này, khi Tự Lực Văn
Đoàn ném ra cô Loan tiêu biểu cho gái mới trong Đoạn Tuyệt thì nghề
nghiệp được đề cao : một lần cô khuyên chồng đi buôn chiếu, lần khác cô
dạy học, làm thư ký. Nhưng tinh thần học nghề của nhóm Tự lực chỉ đủ sức
tự lập cá nhân chứ không xem như đó là phương pháp hữu hiệu nhất để từ
