bỏ cuộc đời cũ tiến sang cuộc đời mới của cả một dân tộc muốn hiện đại
hóa. Cho nên Phan châu Trinh, lý thuyết gia của Phong Trào, bao giờ cũng
khuyến khích mở mang nông, công, thương triệt để, cũng luôn luôn kêu gào
sự học nghề đến nơi đến chốn. Ông miệt thị không tiếc lời lối học từ
chương, lấy bằng cấp để câu cơm, tham nhũng. Bài thơ này vẫn còn mới quá
đối với nền giáo dục của nước ta cho tới nay, nên tôi chép lại theo bản của
ông Nguyễn hiến Lê trong Đông Kinh Nghĩa Thục (sđd trang 96).
Người mình đã vụng về trăm thức.
Lại khoe rằng : « Sĩ nhất tứ dân »
Người khanh tướng, kẻ tấn thân,
Trăm nghề, hỏi có trong thân nghề nào !
Chẳng qua là quơ quào ba chữ,
May ra rồi ăn xớ của dân ;
Khoe khoang rộng áo, dài quần,
Tráp giày bệ vệ rần rần ngựa xe,
Còn bực dưới ngo ngoe vô kể,
Học cúi luồn kiếm kế vơ quào,
Thày tú lại bác kỳ hào,
Gặm xương, mút đũa lao xao như ruồi.
Lại có kẻ lao xao bực giữa,
Trên lỡ quan, dưới nữa lỡ dân.
Ấy là học Sĩ, văn nhân,
Ăn sung, mặc sướng mà thân không làm.
… … …
Loài người đã không tài nghề nghiệp,
Phải sanh ra nhiều kiếp gian nan ;
Đua tranh dối trá muôn vàn,
Gà bầy đá lẫn, cá đàn cắn nhau.
Ngồi nghĩ lại càng đau tấc dạ,
Hỡi những người chí cả thương quê
Mau mau đi học lấy nghề,
Học rồi ta sẽ đem về dạy nhau.
