NGHỆ TĨNH, LÃNH TỤ PHONG TRÀO DUY
TÂN BỊ BẮT TRƯỚC NHẤT
PHONG TRÀO Duy Tân ở Thanh Nghệ lẽ tất nhiên cũng rất mạnh
như truyền thống tranh đấu oai hùng của khu vực ấy.
Huỳnh thúc Kháng đã từng có nhận xét như sau trong « Vụ kháng thuế
ở Trung Kỳ năm 1908 »
mà tôi đã nhắc ở một phần trên : « Nghệ Tĩnh và
Nam Nghĩa, từ phái văn học đến phái Cần Vương nghĩa hội, thường một
mạch câu thông với nhau. Đến phong trào Tân Học cải cách cùng Đông học
cán dùi trống một nhịp với nhau, dân Nghệ Tĩnh hò reo như gió đưa
diều… » (Vụ kháng thuế 385)
Phan châu Trinh vốn là bạn thân của Ngô đức Kế, thi đỗ đại khoa cùng
một năm, đã cùng nhau chủ trương và lãnh đạo Phong Trào Duy Tân, lập ra
Minh xã. Ngô đức Kế là một nhân vật nhiệt thành với Duy Tân, bị tù tội, đày
ải nhiều năm rồi sau này, khi rời khỏi Côn Lôn là lại về Hà Nội lập báo Hữu
Thanh (1921) và nhất mực đề cao chánh học quảng bá, tất cả những tài liệu
nào của Phan châu Trinh còn lại (trong đó có cả Giai nhân kỳ ngộ bị tịch thu
lập tức) cùng Huỳnh thúc Kháng làm sống lại chủ thuyết Dân Quyền, phổ
biến tư tưởng Tân học chính đáng. Huỳnh thúc Kháng giới thiệu Ngô đức
Kế
sau khi cho biết qua người có vinh dự đứng đầu sổ tù Côn Lôn là Phan
châu Trinh, nhưng còn :
« …mang cái chức tù vào ngục thì cụ Tập Xuyên lại là người thứ nhứt,
vì lúc cụ Tập Xuyên vào ngục, cụ Tây Hồ còn đương ở Hà Nội (1907).
Cụ tên Đức Kế, họ Ngô, con quan tham tri Ngô huệ Liên, đỗ tấn sĩ cùng
khoa Tân Sửu triều Thành Thái. Khoa hoạn nối đời, vẫn là một nhà danh
phiệt ở tỉnh Hà Tĩnh.
Sau đỗ rồi, cụ ở nhà đóng cửa đọc sách, thường lưu tâm đến việc nước.
Học thuyết Âu Tây mà người Tàu đã dịch thành sách, cụ đọc được nhiều và
