NHỮNG CUỘC BIỂU TÌNH VĨ ĐẠI 1908
NHỮNG cuộc biểu tình vĩ đại hay Chính biến kháng sưu, được dân địa
phương Quảng Nam gọi là « Cúp tóc xin xâu ». Đây là một đấu tranh chính
trị bất bạo động, có tầm mức quan trọng từ trước chưa từng thấy ở Việt
Nam.
Ngay từ đầu, tôi đã nói không thể tách rời chính biến này khỏi Phong
Trào Duy Tân. Vì chính nó là một bộ phận thiết yếu của Phong Trào, là cái
thành tựu lớn nhất khi tư tưởng Dân Quyền phổ biến và tác động sâu rộng
trong dân chúng.
Người ta sở dĩ không thấy nó là của Duy Tân vì thói quen lẫn lộn Duy
Tân là của trí thức, là quốc ngữ, cúp tóc, chấn hưng nông, công, thương…
Còn công cuộc này không do một lãnh tụ lớn nào của Duy Tân khởi xướng,
sao gọi là của Phong Trào ? Chính ông Huỳnh thúc Kháng cũng viết trong tự
truyện là không biết tới nó ; Trần quí Cáp ở Nha Trang cũng chỉ hoan
nghênh vì nghe nói ; Phan châu Trinh đang ở Hà Nội, lẽ tất nhiên chẳng thể
nhúng tay vào !
Nhưng như thế là ta chỉ xét cái bề mặt theo duy danh định nghĩa. Còn
thực chất « cúp tóc xin xâu » là một bộ phận thiết yếu, một tiến triển vượt
bực và bộc phát khi Phong trào lan rộng, thấm sâu vào quần chúng tự giác
quyền lợi của mình dưới ánh sáng chủ nghĩa Dân Quyền, đứng lên để thực
hiện các nguyện vọng chính đáng mà Phan châu Trinh đã công khai tuyên bố
với thực dân.
Nói tới « cúp tóc xin xâu », công cuộc kháng sưu thuế vĩ đại mà không
đặt nó trong toàn bộ của Phong trào là một sai lầm nghiêm trọng. Vì nó
không nêu những yêu sách mới lệch lạc nào mà chỉ đi đúng trong vòng
những yêu sách, đã được quảng bá rộng rãi theo « Đầu Pháp Chính Phủ thư
» của lãnh tụ.
Vả chăng, Phong Trào Duy Tân không đóng khung trong một tổ chức
cố định với những lãnh tụ cố định. Chính đó là chỗ yếu mà cũng là chỗ
